ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ - ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ ΛΑΟΙ (1979-1981, μέρος θ')

ΚΥΡΙΑΚΗ 25 ΜΑΡΤΗ 1979
σχετικα με το ταξιδι του καραμανλη στη Γιουγκοσλαβία και τη ρουμάνια

Αυτές τις μέρες έληξε το ταξίδι του έλληνα πρωθυπουργού Καραμανλή στη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία.
Φυσικά οι εφημερίδες των διαφόρων χωρών του κόσμου και ιδιαίτερα οι γιουγκοσλαβικές, οι ρουμανικές και οι ελληνικές, δηλαδή των χωρών της Βαλκανικής, προσπαθούν να υπογραμμίσουν πως η επίσκεψη του Καραμανλή είχε θετική απήχηση και τα αποτελέσματα των συνομιλιών και των επαφών μεταξύ των ηγετών αυτών των τριών χωρών ήταν καρποφόρα και επωφελή. Και εγώ πιστεύω πως αυτά τέτοια ήταν, Συνεπώς, οι συνομιλίες μεταξύ των τριών αυτών ηγετών συνέβαλαν ώστε οι ελληνογιουγκοσλαβικές και οι ελληνορουμανικές σχέσεις να βρουν κάποια βελτίωση στη μεταξύ τους ανταλλαγή σκέψεων, ή στην παραπέρα ανάπτυξη των εμπορικών και πολιτιστικών σχέσεων. Όμως εγώ νομίζω ότι μεταξύ των εν λόγω χωρών υπάρχουν και προβλήματα:
Οι Γιουγκοσλάβοι έχουν αξιώσεις στη Μακεδονία του Αιγαίου και γι' αυτό οι Έλληνες είναι, φυσικά, πολύ ευαίσθητοι. Οι Έλληνες αντιτάσσονται στη γιουγκοσλαβική πολιτική, η οποία, αν δε γίνεται απροκάλυπτα για εδαφικές διεκδικήσεις απέναντι στην Ελλάδα, γίνεται έμμεσα, διαμέσου της Μακεδόνικης Δημοκρατίας. Προς αυτή την κατεύθυνση γράφουν δημόσια και στη Μακεδονία συγκεντρώνονται μακεδόνικες οικογένειες από αυτές του Αιγαίου.
Αυτό το θέμα, σύμφωνα με τις ειδήσεις των εφημερίδων, δεν τέθηκε στις συνομιλίες μεταξύ Καραμανλή και Τίτο, αλλά μπορεί αυτοί και να χειρίστηκαν το θέμα. Πλην όμως, κι αυτό αν έγινε, είμαστε πεπεισμένοι πως καμία λύση δεν επήλθε, γιατί ούτε οι Γιουγκοσλάβοι παραβλέπουν αυτό το ζήτημα, μα ούτε οι Ελληνες παραδέχονται τις εδαφικές αξιώσεις των Γιουγκοσλάβων.
Η επίσκεψη πάντως του Καραμανλή στη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία, κατάδειξε στο κοινό, γιουγκοσλαβικό, ελληνικό ή ρουμανικό, ότι στα Βαλκάνια υπάρχει δυνατότητα να μην επιτραπεί η επέμβαση των μεγάλων
δυνάμεων. Παρ' όλα αυτά εμείς γνωρίζουμε τι είναι η Γιουγκοσλαβία ή τι είναι η Ρουμανία που φαινομενικά παρουσιάζουν κάποια ανεξάρτητη ύπαρξη, όμως το πέσιμο τους στην αγκαλιά των διαφόρων ιμπεριαλιστών και οι δεσμοί με χίλια δυο νήματα μαζί τους, τις κάνει να μην έχουν μια δική τους πολιτική πλέρια ανεξάρτητη, να μη μπορούν να αντιταχτούν στις απαιτήσεις και τις επιδιώξεις των υπερδυνάμεων ώστε να μην έχουν πιέσεις απ' αυτές. Αυτό συμβαίνει και για το γεγονός που οι ιμπεριαλιστικές υπερδυνάμεις, παίρνοντας υπόψη ότι έχουν συμφέροντα σ' αυτές τις χώρες, υπάρχουν και άνθρωποι και κόμματα που υπερασπίζουν τις ηγεμονιστικές πολιτικές και οικονομικές τους απόψεις.
Όπως και να έχει, σύμφωνα με τα λεγόμενα των ελλήνων πρεσβευτών, ο Καραμανλής έχει πει στους Γιουγκοσλάβους ότι με την Αλβανία έχουμε πολύ καλές σχέσεις και ακόμα καλύτερες θα τις έχουμε μελλοντικά. Εμείς από μέρους μας είμαστε πρόθυμοι, με βάση τις αρχές μας, να βελτιώσουμε τις σχέσεις με την Ελλάδα, ανεξάρτητα που τα κράτη και οι δημοκρατίες μας έχουν διαφορετικές μορφές διακυβέρνησης και καθοδηγούνται από διαφορετικές ιδεολογίες. Τώρα που οι σχέσεις μας με την Ελλάδα ήδη βελτιώνονται, έλληνες κυβερνητικοί, μάλιστα και ο ίδιος ο πόοεδρος1 της Δημοκρατίας είπε στον πρεσβευτή μας, όταν ο τελευταίος του έκαμε την αποχαιρετιστήρια επίσκεψη, ότι οι σκέψεις σε ό,τι αφορά τη «Βόρειο Ήπειρο» είναι απαρχαιωμένες, είναι σκέψεις μερικών ομάδων, που πότε - πότε κραυγάζουν για μερικές διεκδικήσεις. Αυτό ήταν μια ανάληψη υποχρέωσης, τουλάχιστον προφορικής του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας γι' αυτό το ζήτημα.
Κωνσταντίνος Τσάτσος.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΑΠΡΙΛΗ 1979
σκέψεις για τουσ πελασγούς, τουσ δωριεισ, του ελληνεσ και τουσ ιλλυριουσ
Στη σημερινή σύσκεψη της Γραμματείας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος, συζητήσαμε για την αξιοποίηση της λογοτεχνίας και των τεχνών από τη νεολαία και για τη δημιουργικότητα της σ" αυτό το πεδίο. Μ' αυτή την ευκαιρία με το νεαρό συγγραφέα και γεμάτον πάθος αρχαιολόγο υποβρύχιων αντικειμένων, Μοϊκόμ Ζέκιο, είχα μια συνομιλία για τους Πελασγούς, τους Δωριείς, τους Έλληνες και τους Ιλλυριούς.

Απόσπασμα του κειμένου της συνομιλίας:
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Δηλαδή εσύ, Μοϊκόμ, είσαι ερασιτέχνης της αρχαιολογίας. Πολύ καλά...
Μα για την αρχαιολογία μπορείς να μας πεις κάτι, σε ποια κατεύθυνση πρέπει να βαδίσει πιο πολύ, κατά τη γνώμη σου φυσικά;
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟΙΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Πριν από την Απελευθέρωση, η αρχαιολογία θεωρούνταν λευκό πεδίο. Αυτή είναι μια από τις επιστήμες που εμείς τώρα το αισθανόμαστε πόσο μας βοηθεί να έχουμε μια ιδέα πιο ξεκάθαρη για την ιστορία του λαού μας, περιλαβαίνοντας εδώ την έντονη πολιτική πλευρά. Λόγου χάρη ο Ουγκολίνι' ήταν αρχαιολόγος, αλλά με τον μύθο του Αινεία και με την αρχαιολογία, κάνοντας και επιστημονικές πλαστογραφήσεις, με τον «προγραμματικό» αυτό μύθο προσπαθούσε να δικαιολογήσει την κατάληψη της Αλβανίας.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Σύμφωνα με το έπος του Βιργιλίου «Αι-νειάδα», όταν ο Αινείας πήγε στην Ιταλία, τον υποδέχτηκαν, στην παραλία και τον ρώτησαν: «Ποιος είναι ο θεός σου;» «Να, τα δυο μου χέρια είναι ο θεός μου», απάντησε ο Αινείας.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟ-Ι-ΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Η αρχαιολογία τα τελευταία χρόνια έκαμε μια πολύ πλατιά εργασία και πλήρωσε ένα μεγάλο κενό. Τώρα έχουμε μια πιο πλήρη αντίληψη για τους Ιλλυριούς και το πρόβλημα προωθήθηκε σε πιο προχωρημένη μορφή και για τους κατοίκους που υπήρξαν πριν από τους Ιλλυριούς.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Μπορείς να μας πεις κάτι για τους προϊλλυρικούς κατοίκους, λόγου χάρη για τους Πελασγούς;
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟΙΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Το πρόβλημα των Πελασγών θα πάρει καινούργια ώθηση, φυσικά θα έχουμε ντοκουμέντα πιο μελετημένα, πιο επιστημονικά.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Δηλαδή εσύ είσαι οπαδός των απόψεων του Κόντα, που εγώ τον είχα φίλο.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟ-Ι-ΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Στην Αλβανία φυλάσσονται μερικά ουσιώδη στοιχεία, της κοιτίδας του μεσογειακού πολιτισμού. Αυτά αποδείχνουν πως το πελασγικό θέμα δεν είναι θέμα φαντασίας. Οι προϊλλυριοί, εκείνοι που λέγονται πρωτοϊλλυριοί, χωρίς άλλο συνδέονται με κάτι.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Αλλά για τα δωρικά φύλλα που επετέ-θηκαν στους Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας, υπάρχει κανένα καινούργιο στοιχείο;
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟΙΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Τόσο στο μυθολογικό πεδίο όσο και στους θρύλους που μας άφησαν, φαίνονται οι δεσμοί των Δωριέων με τους Ιλλυριούς. Αυτοί στον πολιτισμό τους είχαν περισσότερα ιλλυρικά στοιχεία.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Ναι, διότι από δω, από τα βόρεια της Ελλάδας έχουν έρθει. Έτσι λένε προπαντός οι γερμανοί ιστοριογράφοι, που υπερασπίζουν τη θέση ότι οι Δωριείς έχουν έρθει από τα βόρεια της Ελλάδας. Μήπως αυτοί έχουν σχέση με τους Πελασγούς;
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΟΙΚΟΜ ΖΕΚΙΟ: Η θέση της καθόδου από βορρά είναι περισσότερο θέση της γερμανικής σχολής, σύντροφε Ενβέρ. Οι Πελασγοί μπορεί να ήταν κάτοικοι τούτου του τμήματος και ίσως όχι προερχόμενοι από βορρά.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Όχι εννοώ από δω, από τα Βαλκάνια, από τα βόρεια της Ελλάδας και όχι από τη Σκανδιναβία. Δεν μιλάω για τους Βίκινγκς. Λένε πως η Δωδώνη1 ήταν ναός που υπήρξε πριν από τους Έλλη-νες και μάλιστα πριν από τους Δωριείς. Μιλώ με όσα ξέρω, διότι μπορεί και να λαθεύω. Η Δωδώνη παρέμεινε σαν ένα αρχαίο πελασγικό μνημείο. Τώρα, αν συνδέσουμε τη Δωδώνη με το φύλο των Μολοσσών2, πρέπει να τη συνδέσουμε και με την Ήπειρο, δηλαδή με την εποχή πριν από τον Πύρρο. Είναι πράγμα περίπλοκο αυτό!
Τι είναι οι Μυκήνες3; Μερικοί λένε πως είναι ελληνικός πολιτισμός, υπάρχουν άλλοι που λένε πως είχε αναπτυχθεί πριν από τους Έλληνες, συνεπώς είναι πολύ αρχαίος πολιτισμός...
Λουΐγκι Μ. Ουγκολίνι (1895 - 1937), αρχηγός της ιταλικής αρχαιολογικής αποστολής στην Αλβανία. Στα χρόνια 1928 - 1937 έκαμε ανασκαφές στο Φοινίκι και Βουθρωτό, νότιες περιοχές της Αλβανίας και ανέπτυξε πλατιά δραστηριότητα στην υπηρεσία της ιταλικής φασιστικής κυβέρνησης για την ιδεολογική προπαρασκευή της κατάληψης της Αλβανίας. Έκλεψε και έστειλε στην Ιταλία αντικείμενα μεγάλης αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας που αποκαλύφτηκαν στην Αλβανία.
2. Αρχαία πόλη και θρησκευτικό κέντρο στην Ήπειρο. Τα ερείπια της βρίσκονται 18 χλμ. νοτιοδυτικά των Γιαννίνων κοντά στο ψηλό βουνό Τόμαρος. Ομόφωνα η αρχαία παράδοση θεωρεί τη Δωδώνη αρχαίο θρησκευτικό κέντρο των Πελασγών, πληθυσμός που κατοικούσε αυτά τα μέρη πριν από τους Έλληνες.

3 Ένα από τα κυριότερα ιλλυρικά φύλα της Ηπείρου. Προς τα τέλη του 5ου αιώνα δημιούργησαν το βασίλειο γνωστό με το όνομα Μολοσσική Συμμαχία. Η Δωδώνη βρισκόταν στα εδάφη τους και ήταν τόπος όπου οι Μολοσσοί δυνάστες ορκίζονταν ενώπιον του λαού τη μέρα που ανέβαιναν στην εξουσία.
4. Αρχαία πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα της Αργολίδας και του λεγόμενου κρητομυκηναϊκού πολιτισμού.

ΠΟΓΚΡΑΝΤΕΤΣ. ΠΕΜΠΤΗ 12 ΙΟΥΛΗ 1979
ΑΝΤΙΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝ
Ρίχνω μια ματιά στα υλικά που θα συμπεριλάβω στο βιβλίο1 για τις συναντήσεις μου με τον Ι. Β. Στάλιν. Σ' ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο του βιβλίου2 σκέφτομαι να βάλω και τις σημειώσεις που έχω από την αντιπαράσταση στο Στάλιν με τους ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σχετικά με τις βασικές διαφωνίες μεταξύ της ηγεσίας του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας και των ηγετών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
1. «Με το Στάλιν», Αναμνήσεις, που εκδόθηκε αλβανικά και σε μερικές ξένες γλώσσες το Δεκέμβρη 1979, με την ευκαιρία των 100 χρόνων των γενεθλίων του Στάλιν
2. Κεφάλαιο τέταρτο, με υπότιτλο «Τέταρτη συνάντηση», σελ. 113 - 137.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
ΓΕΝΑΡΗΣ 1950
Αντιπαράσταση στο Στάλιν σχετικά με τις διαφωνίες αρχών ανάμεσα στην ηγεσία του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας και τους ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Παίρνουν μέρος: ο Στάλιν, ο Μολότοφ, ο Μά-λενκοφ· ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο Μήτσος Παρτσαλίδης. Σχετικά με τη στρατηγική και την ταχτική του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Βάρκιζα. Η ταχτική της παθητικής άμυνας είναι η μάνα της ήττας. Γιατί συνέβηκαν οι ήττες στο Βίτσι και στο Γράμμο; Σχετικά με τον ηγετικό ρόλο του Κόμματος στο στρατό. Η θέση και ο ρόλος του πολιτικού επιτρόπου. Ο Νίκος Ζαχαριάδης εκθέτει τις απόψεις του. Η εκτίμηση του Στάλιν.

Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας που είχα με το σύντροφο Στάλιν στο Σουχούμι, το Νοέμβρη του 1949, αυτός με ρώτησε πότε μπορεί να είχαμε μαζί μια συνάντηση με τους αντιπροσώπους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας για να διασαφηνίσουμε τις διαφωνίες με χαρακτήρα αρχών ανάμεσα σε μας και τους ηγέτες αυτού του κόμματος. Μείναμε σύμφωνοι για το μήνα Γενάρη και αφού είχε παρθεί η έγκριση και των ελλήνων συντρόφων, η σύσκεψη έγινε στις αρχές του Γενάρη του 1950, στη Μόσχα, στο Κρεμλίνο. Από σοβιετικής πλευράς πήραν μέρος στη σύσκεψη ο σύντροφος Στάλιν, ο Μολότοφ, ο Μάλενκοφ και μερικοί λειτουργοί της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ από μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας οι σύντροφοι Νίκος Ζαχαριάδης και Μήτσος Παρτσαλίδης. Η σύσκεψη έγινε στο γραφείο του Στάλιν.
Ο Στάλιν, όπως συνήθως, απλός και αγαπητός, μας υποδέχτηκε χαμογελώντας, σηκώθηκε από το τραπέζι του, μας πλησίασε και μας έσφιξε το χέρι όλων με τη σειρά. Τη συνομιλία αυτός την άρχισε από μένα με την ερώτηση:
— Εσείς, σύντροφε Χότζα, τι έχετε να πείτε για τους συντρόφους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας;
Ταυτόχρονα απευθύνθηκε στους Έλληνες συντρόφους λέγοντας τους:
__ Να μιλήσουν πρώτα οι Αλβανοί σύντροφοι, έπειτα παίρνετε το λόγο
εσείς και πέστε τη γνώμη σας σχετικά με όσα πουν αυτοί. Παίρνοντας το λόγο του είπα:
— Εμείς, σύντροφε Στάλιν, έχουμε απευθύνει ένα γράμμα στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης σχετικά με τις διαφωνίες αρχών που έχουμε με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ιδιαίτερα με τους κυριότερους ηγέτες του. Ζητήσαμε αυτή τη συνάντηση με σας για να κρίνετε αν έχουμε δίκιο ή σφάλλουμε στις απόψεις μας.
— Είμαι σε γνώση των υποθέσεων που ανακινείτε, μου είπε ο σύντροφος Στάλιν, αλλά τα προβλήματα που σας απασχολούν επιθυμώ να τα επαναλάβετε κι εδώ μπροστά στους Έλληνες συντρόφους.
— Ασφαλώς θα πω κι εδώ όλα τα ζητήματα που το Κόμμα μας έχει εκθέσει στο γράμμα που σας έχουμε στείλει. Αυτά τα ζητήματα εμείς τα έχουμε συζητήσει και με τους Έλληνες συντρόφους, ιδιαίτερα με το σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη, με το σύντροφο Ιωαννίδη, με το στρατηγό Βλαντά, με το Μπαρτζιώτα και με άλλους συντρόφους της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Ευθύς εξ αρχής επιθυμώ να τονίσω πως εμείς είχαμε διαφωνίες για μερικά ζητήματα, εδώ όμως θα μιλήσω για τα κυριότερα.
— Αυτό επιθυμούμε και εμείς, τόνισε ο Στάλιν. Έπειτα εγώ άρχισα την έκθεση των απόψεων μου:
— Η πρώτη διαφωνία με τους Έλληνες συντρόφους σχετιζόταν με τη στρατηγική και με την τακτική του πολέμου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Τόσο για μας, τους Αλβανούς, όσο και για τον ελληνικό λαό, ο αγώνας ενάντια στους χιτλερικούς και τους ιταλούς φασίστες ήταν απελευθερωτικός αγώνας, από τον οποίο εξαρτιόταν η τύχη των λαών μας. Αυτόν τον αγώνα εμείς έπρεπε να τον στηρίζαμε και τον στηρίξαμε στον ηρωικό αγώνα του Κόκκινου Στρατού της Σοβιετικής Ένωσης. Εμείς, οι Αλβανοί, ευθύς εξαρχής ήμασταν πεπεισμένοι πως θα βγαίναμε νικητές, επειδή ο λαός μας είχε ξεσηκωθεί όλος σε έναν μεγάλο απελευθερωτικό αγώνα, στον οποίο είχε στο πλευρό του και τη μεγάλη Σοβιετική Ένωση, που θα σύντριβε το γερμανικό ναζισμό.
Το Κόμμα μας υποστήριξε τη σοβιετο - άγγλο - αμερικάνικη συμμαχία, επειδή τη θεώρησε μέχρι τέλους σαν έναν αντιφασιστκό συνασπισμό για τη συντριβή των γερμανών ναζί. Ταυτόχρονα όμως εμείς ποτέ δε δημιουργήσαμε αυταπάτες πως οι Αγγλοαμερικάνοι ιμπεριαλιστές θα ήταν πιστοί φίλοι και σύμμαχοι του αλβανικού λαού. Αντίθετα, από μιας αρχής, υποστηρίζοντας τη συμμαχία στη γενικότητα, εμείς κάναμε τη ριζική διάκριση ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τους Αγγλο - αμερικάνους. Μ' αυτό θέλω να πω ότι το Κόμμα μας, ο Στρατός μας, το Γενικό Επιτελείο του Στρατού μας όχι μόνο δεν υποτάχτηκαν καμιά φορά στην υπαγόρευση των Άγγλων και του Συμμαχικού Αρχηγείου της Μεσογείου, αλλά και καμιά συμβουλή που επιτρέπαμε να κάνουν αυτοί, την παίρναμε με πολύ μεγάλη περίσκεψη. Από τους Άγγλους εμείς ζητούσαμε όπλα, αλλά βλέπαμε πως αυτοί μας έριχναν πολύ λίγα. Εμείς, όπως γνωρίζετε, διεξάγομε παρτιζάνικο πόλεμο, από τον οποίο αργότερα περάσαμε σε μεγάλες μονάδες, μέχρι τη δημιουργία του τακτικού Εθνικοαπελευθερωτικού Στρατού.
Ο ελληνικός λαός πολέμησε στις ίδιες με εμάς συνθήκες. Εξεγέρθηκε ενάντια στους ιταλούς φασίστες επιδρομείς, τους έβαλε μπροστά, τους συνέτριψε. Ο ελληνικός μοναρχικός στρατός μπήκε και στην Αλβανία. Παρ' όλο που τότε δεν είχε ιδρυθεί το Κομμουνιστικό μας Κόμμα, μολαταύτα οι κομμουνιστές και ο λαός μας βοήθησαν τους Έλληνες στον πόλεμο που έκαναν ενάντια στη φασιστική Ιταλία, ανεξάρτητα που ήμασταν και οι ίδιοι καταχτημένοι. Με την επέμβαση όμως του χιτλερικού στρατού στον πόλεμο ενάντια στην Ελλάδα, ο μοναρχικός ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να αποσυρθεί στο έδαφος του, αυτός τσακίστηκε. Ύστερα γεννήθηκαν η αντίσταση και ο Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας του ελληνικού λαού, καθοδηγούμενος από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, το οποίο δημιούργησε το ΕΑΜ, οργάνωσε τα παρτιζάνικα αποσπάσματα και αργότερα άλλες μεγαλύτερες μονάδες.
Κατά τη διάρκεια του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα που διεξήγαν, οι δυο λαοί μας αδελφώθηκαν ακόμα περισσότερο μεταξύ τους. Από το παρελθόν υπήρχαν φιλικοί δεσμοί ανάμεσα στον αλβανικό λαό και τον ελληνικό λαό1. Όπως είναι γνωστό, πολλοί Αλβανοί πήραν μέρος και έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση της δεκαετίας του ' 20 του περασμένου αιώνα, καθοδηγούμενη από τον Υψηλάντη. Αυτή τη φορά όμως
ο χαρακτήρας των αγώνων μας ήταν ο ίδιος και στην καθοδήγηση των λαών των δύο χωρών ήταν τα κομμουνιστικά μας κόμματα. Εμείς αποκαταστήσαμε σχέσεις μεταξύ μας, μάλιστα και στρατιωτικά ενεργήσαμε με κοινά παρτιζάνικα τμήματα στο ελληνικό έδαφος ενάντια στα γερμανικά στρατεύματα. Η αντίδραση, τόσο στη χώρα μας όσο και στην Ελλάδα, ήταν μεγάλη και οι καταχτητές ήταν αρκετά καλά οργανωμένοι. Και αυτό ήταν κοινό φαινόμενο.
Από μέρους μας έγιναν προσπάθειες και επιτεύχθηκαν αποτελέσματα για την απομόνωση των αρχηγών της αντίδρασης και για την απόσπαση των παραπλανημένων στοιχείων από τις τάξεις της. Στην Ελλάδα δε μπορούμε να πούμε με λεπτομέρειες πώς ενήργησαν, αλλά εμείς κριτικάραμε τους συντρόφους της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, επειδή το ΕΑΜ και οι ίδιοι είχαν κάμει ένα μεγάλο λάθος αρχών και πολιτικό λάθος, που τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του ελληνικού λαού τον υπόταξαν στην αγγλοαμερικάνικη στρατηγική και τον έθεσαν σχεδόν κάτω από τη διεύθυνση των Άγγλων και του Στρατηγείου της Μεσογείου. Την κριτική την απευθύναμε προσωπικά στο σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη.
Ο κυριότερος φταίχτης για την κατάσταση αυτή ήταν ο Σιάντος, ο οποίος, επειδή έλειπε ο Ζαχαριάδης, που την εποχή εκείνη βρισκόταν φυλακισμένος στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ήταν Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Όταν, αργότερα, το τονίσαμε αυτό το ζήτημα στο σύντροφο Ζαχαριάδη, αυτός δε μου απάντησε ξεκάθαρα και έκλινε περισσότερο προς την άποψη πως δεν είχαν γίνει λάθη. Εγώ επέμεινα στην άποψη του Κόμματος μας, και τελικά, είπα στο σύντροφο Ζαχαριάδη πως ο Σιάντος ήταν ένας προβοκάτορας, ένας πράχτορας των Άγγλων. Αν ο Σιάντος ήταν σε μας, το Κόμμα μας θα τον παρέπεμπε σε δίκη, και θα του έδινε την αρμόζουσα τιμωρία, ενώ εσείς δεν πράξατε έτσι, είπα στο σύντροφο Ζαχαριάδη. Φυσικά, είναι δική σας δουλειά, αλλά αυτή είναι η γνώμη μας επί του προκειμένου.
Σα συμπέρασμα, ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης παραδέχτηκε πως «δεν έπρεπε ο Σιάντος να ενεργούσε έτσι», πως «γι' αυτό οι σύντροφοι τον είχαν κριτικάρει, αλλά δεν τον παρέπεμψαν σε δίκη, μόνο τον διέγραψαν από το κόμμα», κατέληξε.
Σε συνέχεια αυτής της υπόθεσης επιθυμώ να υπογραμμίσω πως με τους συντρόφους της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας εμείς είχαμε μια σειρά πολιτικές, ιδεολογικές και στρατιωτικές συνομιλίες και αυτό, εννοείται, επειδή εμείς ήμασταν δύο κομμουνιστικά Κόμματα, είχαμε την ίδια στρατηγική —την απελευθέρωση των χωρών μας από τους ναζιφα-σίστες καταχτητές και από την αντιδραστική αστική τάξη της καθεμιάς χώρας.
Εμείς παρατηρήσαμε ότι, παρά την εξαιρετική ανδρεία των ελλήνων παρτιζάνων και των διοικητών τους, ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης, αφού ελευθερώθηκε από τα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατέλαβε κύρια διευθύνουσα θέση στην «απελευθερωμένη» Ελλάδα με τον αγγλικό στρατό μέσα, με βάση τις συμφωνίες της Καζέρτας και του Καΐρου, που από πριν είχαν υπογραφεί από τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ, συμφωνίες αυτές που οδήγησαν τελικά στη συμφωνία της Βάρκιζας. Το Κόμμα μας δεν ήταν σύμφωνο με αυτές τις ενέργειες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, τις θεώρησε σαν υποταγή του ελληνικού δημοκρατικού αγώνα, σαν μια χρεωκο-πία της πολιτικής του της απελευθέρωσης και συνθηκολόγηση μπροστά στην αγγλοαμερικάνικη αντίδραση.
Παραπέρα σε μια μαζική συγκέντρωση στο στάδιο της Αθήνας, όπου μίλησαν με τη σειρά οι αρχηγοί των ελληνικών αστικών κομμάτων, μίλησε και ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης, ως ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, ο οποίος ανάμεσα στα άλλα δήλωσε: «Σε περίπτωση που τα άλλα ελληνικά δημοκρατικά κόμματα ζητήσουν την αυτονομία της «Βορείου Ηπείρου», το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας θα ενώνονταν μαζί τους (!). Το Κόμμα μας διαμαρτυρήθηκε αμέσως ανοιχτά και προειδοποίησε ότι αυτό θα καταπολεμούσε αμείλιχτα τέτοιες απόψεις. Ύστερα από το γεγονός αυτό, εμείς καλέσαμε σε μια συνάντηση το σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη, τον οποίο κριτικάραμε σκληρά, θεωρώντας τη δήλωση του σαν αντιμαρξιστική και αντιαλβανική στάση και του κατέστησα σαφές ότι η «Βόρειος Ήπειρος», που είναι αλβανικό έδαφος, δε θα γινόταν ποτέ Ελλάδα. Επιθυμώ να πω με την ευκαιρία αυτή πως ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης, αναγνώρισε το λάθος του, ομολόγησε μπροστά μας πως έσφαλε βαριά σ' αυτή την κατεύθυνση και υποσχέθηκε πως θα διόρθωνε το λάθος που έκανε.
Ίσως κάνουμε λάθος, αλλά νομίζουμε πως ο Μάρκος Βαφειάδης1, που τον απέπεμψαν αργότερα, ήταν καλός κομμουνιστής και ικανός διοικητής. Αλλά φυσικά, αυτή είναι μόνο η γνώμη μας, που μπορεί να είναι ορθή, όπως μπορεί να είναι και λαθεμένη, συνεπώς δεν έχουμε καμιά αξίωση σχετικά μ' αυτό, επειδή στο κάτω κάτω είναι ζήτημα που δεν αφορά εμάς να το κρίνουμε, αΛλά ανήκει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.
Η αντίθεση μας με την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, με το σύντροφο Ζαχαριάδη επικεφαλής, έγκειται πρώτα στη Βάρκιζα, όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και το ΕΑΜ υπέγραψαν τη συμφωνία που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια συνθηκολόγηση, μια παράδοση όπλων. Το Κόμμα Εργασίας της Αλβανίας χαρακτήρισε αυτή την πράξη σαν μια προδοσία που έγινε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και στον αδερφό ελληνικό λαό. Η Βάρκιζα όχι μόνον δεν έπρεπε να γίνει, αλλά έπρεπε και να καταδικαστεί αυστηρά. Αυτή την άποψη την έχω εκφράσει από καιρό στους συντρόφους Νίκο Ζαχαριάδη και Μήτσο Παρτσαλίδη, ο οποίος ήταν ένας από αυτούς που υπέγραψαν τη συμφωνία. Εμείς εκτιμούμε αυτούς τους δύο συντρόφους της ελληνικής ηγεσίας, το Ζαχαριάδη και τον Παρτσαλίδη, αλλά η ενέργεια αυτή εμπνευσμένη και εκτελεσμένη από μέρους τους, ήταν πολύ εσφαλμένη και έφερε πολλά κακά στον ελληνικό λαό.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης υπεράσπισε μια αντίθετη θέση απ' αυτή τη δική μας σχετικά με τη Βάρκιζα. Αυτός συνεχώς επέμενε πως αυτή δεν ήταν καθόλου συνθηκολόγηση, ούτε προδοσία, αλλά «μια ενέργεια που έπρεπε να γίνει για να κερδηθεί χρόνος και να επιτραπεί η κατάληψη της εξουσίας».
Σχετικά με τη Βάρκιζα ρώτησα το σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη για ποιο λόγο καταδικάστηκε και σκοτώθηκε ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος ύστερα από την υπογραφή της συμφωνίας, ξεκίνησε να έρθει στην Αλβανία για να έπαιρνε επαφή με την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος μας. Ο Νίκος Ζαχαριάδης μου απάντησε ότι «ο Άρης Βελουχιώτης, παρ' όλο που ήταν ένας γενναίος στρατηγός, ήταν ρέμπελος, αναρχικός, αυτός δε δέχτηκε την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σχετικά με τη Βάρκιζα, γι' αυτό εμείς μόνον τον διαγράψαμε από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, αλλά τι έγινε αργότερα μ' αυτόν, ποιος τον σκότωσε κλπ., εμείς δεν ξέρουμε», είπε ο Ζαχαριάδης. «Σας διαβεβαιούμε πως για το φόνο δεν είμαστε εμείς οι αυτουργοί», μας είπε. Έχω εκφράσει στο σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη την άποψη μας πως, μη θέλοντας κατ' ουδέ-ναν τρόπο να επέμβουμε στις υποθέσεις τους και μη γνωρίζοντας προσωπικά τον Άρη, μονάχα έχοντας υπόψη ότι ήταν ένας γενναίος αγωνιστής του ελληνικού λαού, αυτός δεν έπρεπε να τιμωρηθεί. Όσο για το φόνο του, του είπα, εμείς πιστεύουμε σ' αυτά που μας είπατε εσείς, αλλά και γι' αυτό, συνεπείς στις απόψεις μας για το ζήτημα της Βάρκιζας, έχουμε αντίθεση με σας.
Σαν μαρξιστές - λενινιστές, λυπούμαστε πολύ για τον ελληνικό λαό με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί κατά τη διάρκεια του Αντιφασιστικού Εθνι-κοαπελευθερωτικού Αγώνα, γι' αυτό και αργότερα, τη στιγμή που μπροστά σ' αυτό το λαό έμπαινε ξανά το ζήτημα της απελευθέρωσης ή της σκλαβιάς, θέλαμε να συνεχίσουμε αυτή τη συνεργασία.
Δεν επιθυμώ εδώ να μιλήσω για τη βοήθεια και τη διεθνιστική υποστήριξη και συμπαράσταση που εμείς δώσαμε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα Ελλάδας, παρά τις δύσκολες συνθήκες στις οποίες βρισκόταν η χώρα μας που μόλις είχε απελευθερωθεί από τους καταχτητές. Γι' αυτό ας μιλήσουν οι ίδιοι οι έλληνες σύντροφοι1. Παρά τη μεγάλη φτώχια μας, όταν ήρθε η ώρα εμείς κάναμε ό,τι ήταν δυνατό για να τους βοηθήσουμε, με τρόφιμα και με άσυλο τους έλληνες πρόσφυγες που μπήκαν στο έδαφος μας. Μεγάλη βοήθεια για το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας ήταν το γεγονός ότι η Αλβανία ήταν μια φιλική απελευθερωμένη χώρα, όπου είχαν έρθει στην εξουσία ο λαός και το Κόμμα Εργασίας Αλβανίας, πράγμα που έδινε τη δυνατότητα στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας να έχει τα νώτα του σίγουρα και προστατευόμενα από βορειοδυτική πλευρά. Υστερα από τη συνθηκολόγηση στη Βάρκιζα ξανάρχισε ο Εθνικοαπε-λευθερωτικός Αγώνας Ελλάδας. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, συγκάλεσε την ολομέλεια όπου προσκλήθηκαν αντιπρόσωποι και από το Κόμμα μας. Με την ευκαιρία αυτή έγιναν αλλαγές στην ηγεσία, αλλά όλα αυτά ήταν εσωτερική υπόθεση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Εμείς μονάχα χαιρόμασταν και ενθαρρύναμε τα σκληρά χτυπήματα που καταφέρονταν παντού στην Ελλάδα ενάντια στους μοναρχο-φασίστες, οι οποίοι, βλέποντας τον κίνδυνο της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί, πέρασαν από τη στήριξη τους στους Άγγλους, στη στήριξη στους Αμερικάνους. Οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής έστειλαν διοικητή των δυνάμεων τους στην Ελλάδα τον κακόφημο στρατηγό Βαν Φλητ, που τον θεωρούσαν έξοχο στρατηλάτη. '
Με το Ζαχαριάδη, με το Μπαρτζιώτα και με τον Ιωαννίδη εμείς είχαμε αντιθέσεις σχετικά με το χαρακτήρα του αγώνα που έπρεπε να έκανε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ενάντια στις ταχτικές και πολυάριθμες δυνάμεις της ελληνικής αντίδρασης, εξοπλισμένες με τα πιο σύγχρονα στρατιωτικά μέσα από τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές. Ανάμεσα στα δύο κόμματα μας υπήρχε λοιπόν αντίθεση αρχών και σε αυτό το ζήτημα. Βασιζόμενοι στον Ε-θνικοαπελευθερωτικό μας Αγώνα, εμείς πιστεύουμε πως ο Δημοκρατικός Αγώνας Ελλάδας δεν έπρεπε να μετατραπεί σε μετωπικό πόλεμο, αλλά να διατηρούσε το χαρακτήρα του παρτιζάνικου πολέμου, με μικρές και με μεγάλες μονάδες. Έτσι οι πολλές δυνάμεις του Βαν Φλητ όχι μόνο να μην μπορούσαν να εξουδετερώσουν το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, αλλά αντίθετα να ήταν αυτός που να τις παρενοχλούσε και να τις χτυπούσε από παντού με την ταχτική του παρτιζάνικου πολέμου, να τις έβλαπτε και βαθμιαία να τις εξασθένιζε, ώσπου να προετοίμαζε την αντεπίθεση. Εμείς υποστηρίζαμε τη θέ-
ση πως ο παρτιζάνικος πόλεμος των Ελλήνων έπρεπε να βασιζόταν στο λαό, ενώ τον οπλισμό να τον έπαιρνε από τον εχθρό.
Οι στρατηγικές απόψεις του Ζαχαριάδη ήταν σε αντίθεση με τις δικές μας. Την ανασυγκρότηση των παρτιζάνικων εθνικοαπελευθερωτικών δυνάμεων που μπόρεσαν να κάμουν οι σύντροφοι της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας τη χαρακτήρισαν όχι μόνο στη μορφή «ταχτικό» και «σύγχρονο» στρατό, αλλά ισχυρίζονται πως το στρατό αυτό τον είχαν εξοπλίσει με τη στρατηγική και με την ταχτική του μετωπικού πολέμου ενός ταχτικού στρατού. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη γνώμη μας, οι δυνάμεις που αυτοί ανασυγκρότησαν ήταν μόνο ένας παρτιζάνικος στρατός, ο οποίος δε μπόρεσε να εξοπλιστεί ούτε με την παρτιζάνικη ταχτική, ούτε με την ταχτική του πολέμου ενός ταχτικού στρατού. Από την άλλη μεριά, οι έλληνες σύντροφοι στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ακολούθησαν την ταχτική της παθητικής άμυνας που είναι η μάνα της ήττας. Αυτό, κατά τη γνώμη μας, ήταν σοβαρό λάθος των συντρόφων της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, οι οποίοι ακολούθησαν τη μη σωστή αρχή, σύμφωνα με την οποία ο παρτιζάνικος πόλεμος δεν έχει κανέναν τελικό σκοπό, δηλαδή δε μπορεί να οδηγήσει στην κατάληψη της εξουσίας. Από τις συνομιλίες που είχαμε με αυτούς σχηματίσαμε τη γνώμη πως οι έλληνες σύντροφοι τον παρτιζάνικο πόλεμο τον αντιλαμβάνονται σαν πόλεμο μαχητικών μονάδων από 10-15 άνδρες, μεμονωμένες μονάδες που, σύμφωνα μ' αυτούς, δεν έχουν προοπτική αύξησης κι ανάπτυξης σε ταξιαρχίες, σε μεραρχίες, σε σώματα στρατού κλπ. Αυτό δεν είναι σωστό. Όπως έδειξε η πείρα κάθε τέτοιου αγώνα, όπως απέδειξε και ο Εθνικοαπελευθερωτικός μας Αγώνας, ο παρτιζάνικος πόλεμος σε μικρές μονάδες, αν διεθύνεται καλά μεγαλώνει βαθμιαία με τη διεξαγωγή του ίδιου του αγώνα, με την ένταση της επαναστατικής ορμής των μαζών και φθάνει έτσι μέχρι τη γενική ένοπλη εξέγερση και στη δημιουργία του ταχτικού λαϊκού στρατού. Οι σύντροφοι όμως της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας υπεράσπισαν επίμονα τις απόψεις τους και απέκλεισαν κατηγορηματικά την αναγκαιότητα της διεύρυνσης και της ενίσχυσης του παρτιζάνικου πολέμου στην Ελλάδα. Εμείς δε συμφωνήσαμε και δε συμφωνούμε με τις απόψεις τους αυτές.
Επιτρέψτε μου να σας εκφράσω την άποψη μας πώς παρουσιαζόταν η κατάσταση την εποχή που το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας πέρασε στην παρανομία και χρειάστηκε να ξαναρχίσει τον αγώνα: Τα τμήματα του ΕΛΑΣ την εποχή εκείνη είχαν παραδώσει τα όπλα, οι βάσεις τους είχαν καταστραφεί, τους έλειπαν ο ιματισμός, τα τρόφιμα, τα όπλα· το ηθικό του ΕΛΑΣ είχαν πέσει, το κίνημα ήταν σε υποχώρηση. Ακριβώς αυτή την ανασυγκρότηση αυτών των δυνάμεων το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας την αποκάλεσε ευθύς εξ αρχής «ταχτικό στρατό» και «σύγχρονο», ο οποίος, σύμφωνα μ' αυτό, μπορούσε να πολεμήσει με τη στρατηγική και την ταχτική ενός σύγχρονου στρατού και να αντιμετωπίσει το μετωπικό και ανοιχτό πόλεμο με έναν εχθρό δέκα φορές ισχυρότερο. Εμείς είμαστε της γνώμης ότι αυτός ο πάρτι-ζάνικος στρατός έπρεπε να πολεμούσε σύμφωνα με την παρτιζάνικη ταχτική, όπως μας διδάσκουν οι δάσκαλοι μας ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Λένιν και ο Στάλιν. Πώς μπορείς, λοιπόν, να αποκαλέσεις ταχτικό στρατό αυτή την ανασυγκρότηση παρτιζάνικων δυνάμεων που έκαμε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, όταν αυτός δεν είχε ούτε τα απαραίτητα στελέχη, ούτε άρματα μάχης, ούτε αεροπλάνα, ούτε πυροβολικό, ούτε υπηρεσία διαβιβάσεων, ούτε ιματισμό, ούτε τρόφιμα ούτε τα απαραίτητα ελαφρά όπλα;! Νομίζουμε πως οι απόψεις αυτές των ελλήνων συντρόφων δεν είναι ορθές.
Η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, αποκαλώντας αυτή την ανασυγκρότηση παρτιζάνικων δυνάμεων ταχτικό στρατό, προκισμένο, σύμφωνα μ' αυτούς, με τη «στρατηγική και με την ταχτική πολέμου ενός ταχτικού στρατού» (στρατηγική και ταχτική που στην πραγματικότητα δεν εφαρμόστηκε ποτέ) ούτε καν σκέφτηκε σοβαρά και κατά μαρξιστικό τρόπο πώς θα εφοδιαζόταν αυτός ο στρατός. Οι έλληνες σύντροφοι έλεγαν: «Δεν είναι δυνατό να πάρουμε τα όπλα από τον εχθρό». Εμείς όμως νομίζουμε πως τέτοιες απόψεις είναι αντίθετες με τα διδάγματα του Λένιν, ο οποίος λέει πως σε καμιά περίπτωση δε μπορεί να αναμένονται βοήθειες από έξω ή από πάνω, αλλά πρέπει να εξασφαλίζεται το καθετί από μας τους ίδιους· ότι δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να αφεθεί η διοργάνωση των μονάδων ή η αναδιοργάνωση τους με το πρόσχημα πως λείπουν τα όπλα κλπ.. Οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες, υποτιμώντας τον εχθρό, νόμισαν πως η κατάληψη της εξουσίας ήταν εύκολο πράγμα και μπορεί να γινόταν χωρίς μακρές και αιματηρές προσπάθειες και χωρίς υγιή και πολύπλευρη οργάνωση. Οι απόψεις αυτές των ελλήνων συντρόφων έφεραν άλλες πικρές συνέπειες, που προκάλεσαν την τελευταία ήττα τους, αλλά είναι παράξενο ότι αυτοί και στις συνομιλίες που είχαμε τελευταία θεωρούν τις απόψεις τους σωστές.
Σύμφωνα όμως με τη γνώμη μας, που βασίζεται στα δεδομένα, η ταχτική και η στρατηγική που υποστηρίζει ο σύντροφος Νίκος για τον πόλεμο, είναι εσφαλμένη. Στη συνομιλία που είχα με το σύντροφο Ζαχαριάδη, αυτός ισχυρίστηκε ότι οι μονάδες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας δεν ήταν δυνατό να μπουν στα ενδότερα του ελληνικού εδάφους, επειδή οι μοναρχοφασί-στες και ο Βαν Φλητ έκαιγαν τα χωριά και τα είχαν εκκενώσει από τον πληθυσμό, έτσι που, σύμφωνα μ' αυτόν, όλα τα κατοικημένα κέντρα είχαν εκκενωθεί. Του είπα πως ένα τέτοιο πράγμα μπορεί να συμβεί, αλλά όχι στις διαστάσεις που έλεγε ο Ζαχαριάδης. Αυτή ήταν η γνώμη μου στηριζόμενη στη λογική των γεγονότων, επειδή, εννοείται, είναι αδύνατο να εκκενωθούν από τον πληθυσμό όλες οι κατοικημένες περιοχές της Ελλάδας από μέρους των μοναρχοφασιστών και από μέρους του αμερικάνικου στρατού.
Εμείς αντιτασσόμαστε επίσης στους ισχυρισμούς και στις απόψεις που εκφράζονται σε ένα γράμμα που το Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας έστειλε στο Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος μας, όπου αυτοί, μη βλέποντας βαθιά τα λάθη τους, και θέλοντας να τα συγκαλύψουν, ισχυρίζονται ότι οι ήττες τους απορρέουν από το γεγονός ότι δεν εφοδιάζο-
νταν με οπλισμό, πολεμοφόδια και ιματισμό στον απαιτούμενο βαθμό και ότι ο εχθρός υπερείχε στον αέρα και τη θάλασσα και εφοδιαζόταν εξαιρετικά από τους Αγγλοαμερικάνους. Πραγματικά ο εχθρός ήταν πιο εφοδιασμένος και με μεγαλύτερες υλικές και ανθρώπινες δυνάμεις. Όμως σε μια τέτοια κατάσταση, όταν διεξάγεις έναν αγώνα ενάντια στην εσωτερική αντίδραση και στην ξένη στρατιωτική επέμβαση, ο καλύτερος δρόμος είναι να γίνει ο εχθρός η μεγαλύτερη πηγή εφοδιασμού. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας έπρεπε να αρπάξει τα όπλα από τον εχθρό, αλλά τα όπλα δεν αρπάζονται ακολουθώντας την ταχτική αμυντικού πολέμου, της παθητικής άμυνας. Ωστόσο πιστεύουμε πως το ζήτημα δεν έγκειται στους εφοδιασμούς. Εμείς νομίζουμε ότι η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, απορρίπτοντας την ταχτική του παρτιζάνικου πολέμου και τη διεξαγωγή του μέχρι τη γενική ένοπλη εξέγερση και την κατάληψη της εξουσίας, εφάρμοσε μια αμυντική και παθητική ταχτική απαράδεχτη και για τον παρτιζάνικο πόλεμο, και για το μετωπικό πόλεμο με ταχτικό στρατό. Ακολουθώντας μια τέτοια τακτική, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, εκτός από τα άλλα, στερήθηκε τη δυνατότητα να επεκταθεί σε άλλες ζώνες της χώρας, όπου στους γιους και θυγατέρες του λαού θα έβρισκε χωρίς άλλο την αστείρευτη πηγή των ανθρώπινων δυνάμεων, το ίδιο επίσης, αυτός στερήθηκε τη δυνατότητα να αρπάζει όπλα από τον έχθρο με συνεχείς, ακαριαίες, καλομελετημένες κρούσεις και εκεί που δεν το περιμένει ο εχθρός. Δεν πρέπει να παίζουμε με την ένοπλη εξέγερση, μας διδάσκει ο μαρξισμός - λενινισμός και η ιστορία τόσων και τόσων αγώνων έχει επιβεβαιώσει ότι η άμυνα είναι θάνατος για κάθε ένοπλη εξέγερση. Αν θα παραμείνει στην αμύνα, η εξέγερση συντρίβεται πολύ γρήγορα από έναν ισχυρότερο και καλύτερα εξοπλισμένο εχθρό. Αυτό κατά τη γνώμη μας το επιβεβαίωσε και αυτή η ταχτική που ακολούθησαν οι έλληνες σύντροφοι. Οι ζωντανές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν συνεχώς καθηλωμένες στον οχυρωμένο τομέα του Βίτσι και του Γράμμου. Οι δυνάμεις αυτές εκπαιδεύτηκαν για πόλεμο θέσεων και αμυντικό πόλεμο, σ' αυτές επιβλήθηκε και δέχτηκαν με την επιθυμία της ηγεσίας τους το μετωπικό πόλεμο με το στρατό του εχθρού. Με τον αμυντικό και παθητικό πόλεμο οι έλληνες σύντροφοι σκέφτηκαν να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία. Η εξουσία, κατά τη γνώμη μας, δε μπορεί να παρθεί αμυνόμενοι στο Γράμμο. Ο μόνος ελιγμός που έκαμε η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (κι αυτός τους επιβλήθηκε από τις περιστάσεις), ήταν ο ελιγμός που έγινε στις μάχες που διεξή-χθηκαν στο Γράμμο το 1948, όπου πραγματικά οι ηρωικοί έλληνες παρτιζάνοι αντιστάθηκαν επί εβδομήντα μέρες, προξένησαν στον εχθρό απώλειες σε ανθρώπους, αλλά τελικά, για να γλυτώσουν από την περικύκλωση και την εξόντωση, βγήκαν από το Γράμμο και πέρασαν στο Βίτσι. Η κατάληψη όμως της εξουσίας απείχε ακόμη πολύ. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας έπρεπε να διεξάγει επιθέσεις για την κατάληψη πόλεων. Αυτό όμως δε συνέβηκε. Οι έλληνες σύντροφοι και τότε ισχυρίζονταν ότι τους έλειπαν οι δυνά-μεις. Αυτό μπορεί να αληθεύει, αλλά γιατί τους έλειπαν οι δυνάμεις και πού έπρεπε να τις βρουν, οι έλληνες σύντροφοι δε βάθαιναν σ' αυτό το πρόβλημα κι ούτε τότε, ούτε και αργότερα δεν το έλυσαν σε σωστό μαρξιστικό - λενινιστικό δρόμο. Η ταχτική των ελλήνων συντρόφων, όπως το έκφρασαν και στο γράμμα που το Πολιτικό τους Γραφείο έστειλε στο Πολιτικό μας Γραφείο, ήταν να κρατήσουν με κάθε θυσία το Γράμμο και το Βίτσι, τη βάση τους για την παραπέρα διεξαγωγή του αγώνα και την επιτυχία αυτού του αγώνα την εξαρτούσαν αποκλειστικά από τον εφοδιασμό, χωρίς όμως να βρουν το σωστό δρόμο για την εξασφάλιση με πόλεμο αυτού του εφοδιασμού.
Πάντως περνώντας από ήττα σε ήττα, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας υποχρεώθηκε να υποχωρήσει και να εγκατασταθεί ξανά στη ζώνη του Βίτσι και του Γράμμου. Αυτή ήταν μια πολύ κρίσιμη φάση, τόσο για το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας όσο και για τη χώρα μας. Κατά την περίοδο αυτή εμείς παρακολουθούσαμε με πολύ προσοχή τις ενέργειες των ελλήνων συντρόφων. Πριν από την τελευταία επίθεση των μοναρχοφασιστών ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες είχαν την ιδέα ότι η πολιτική και στρατιωτική τους κατάσταση ήταν εξαιρετικά λαμπρή, ενώ η κατάσταση του εχθρού, σύμφωνα μ' αυτούς, πολύ απεγνωσμένη. Αυτοί είχαν την άποψη ότι «το Βίτσι είναι εξαιρετικά οχυρωμένο και απόρθητο από τον εχθρό· αν ο εχθρός επιτεθεί στο Βίτσι, αυτός υπέγραψε το θάνατο του. Το Βίτσι θα αποβεί ο τάφος των μοναρχοφασιστών. Ο εχθρός είναι υποχρεωμένος να κάνει αυτή την επίθεση γιατί δεν έχει άλλη διέξοδο, αυτός βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Ας επιτεθούν ότι ώρα θέλουν ο μο-ναρχοφασιστικός στρατός και ο Βαν Φλητ, εμείς θα τους τσακίσουμε».
Ο σύντροφος Βλαντάς είχε την άποψη ότι το κυριότερο χτύπημα του εχθρού θα δινόταν στο Γράμμο κι όχι στο Βίτσι, για λόγους που «ο Γράμμος είναι λιγότερο οχυρωμένος, γιατί συνορεύει με την Αλβανία και ο εχθρός, αφού θα μας νικήσει εκεί, θα στραφεί στο Βίτσι να μας χτυπήσει, επειδή νομίζει οτι εκεί θα μας εξοντώσει, γιατί συνορεύει με τη Γιουγκοσλαβία. Εμείς αφού έχουμε πολεμήσει στο Γράμμο και έχουμε προξενήσει μεγάλες απώλειες στον εχθρό, θα κάνουμε ελιγμούς με δυνάμεις από το Γράμμο για να χτυπήσουμε από τα νώτα τις εχθρικές δυνάμεις στο Βίτσι».
Λίγο όμως πριν από την τελευταία επίθεση οι έλληνες σύντροφοι πληροφορήθηκαν από μέρους μας ότι ο εχθρός την επίθεση ενάντια τους θα την εξαπέλυε στις 10 του Αυγούστου στο Βίτσι και όχι στο Γράμμο. Η πληροφορία αυτή έδινε τη δυνατότητα στους έλληνες συντρόφους να μην αιφνιδιαστούν και να πάρουν έγκαιρα τα μέτρα. Αλλά και ύστερα απ' αυτό, αυτοί συνέχιζαν να πιστεύουν ότι το κυριότερο χτύπημα θα δινόταν στο Γράμμο. Σύμφωνα μ' αυτούς, η εχθρική επίθεση στο Βίτσι και όχι στο Γράμμο «δε φέρνει καμιά αλλαγή για μας. Εμείς έχουμε πάρει όλα τα μέτρα, τόσο στο Βίτσι όσο και στο Γράμμο. Το Βίτσι είναι απόρθητο, σκέφτονταν αυτοί, αυτό είναι εξαιρετικά οχυρωμένο, όλοι οι δρόμοι από όπου θα μπορούσε να περάσει ο εχθρός έγιναν αδιάβατοι. Τα βαριά όπλα του εχθρού δε μπορούν να περάσουν στη ζώνη του Βίτσι, η νίκη είναι δική μας».
Αυτές ήταν οι απόψεις των ελλήνων συντρόφων δύο μέρες πριν από την επίθεση στο Βίτσι. Μέσα σε μια μέρα οι μοναρχοφασίστες κατέλαβαν την τρίτη γραμμή θέσεων άμυνας του Βίτσι και σε δυο - τρεις μέρες το Βίτσι κατέρρευσε. Η μάχη και η αντίσταση ήταν ελάχιστες. Αυτό για μας ήταν πράγμα πολύ απροσδόκητο. Εμείς όμως είχαμε πάρει όλα τα μέτρα άμυνας από μια ενδεχόμενη επίθεση των μοναρχοφασιστών ενάντια στο έδαφος μας. Γι' αυτά τα μέτρα άμυνας που εμείς είχαμε πάρει, οι έλληνες σύντροφοι και ο ίδιος ο σύντροφος Παρτσαλίδης που είναι εδώ παρουσία, δεν ήταν πολύ πεπεισμένοι και τα θεώρησαν εσπευσμένα από μέρους μας. Οι έλληνες σύντροφοι δεν ήταν ρεαλιστές. Πολλοί πρόσφυγες, ανάμεσα στους οποίους και δημοκράτες στρατιώτες, που τσακίστηκαν άσχημα, υποχρεώθηκαν να περάσουν τα σύνορα μας. Τι να κάναμε εμείς;! Τους δεχτήκαμε και τους ταχτοποιήσαμε σε καθορισμένους χώρους.
Η ανάλυση που το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚ Ελλάδας έκαμε για την ήττα στο Βίτσι δεν μας ικανοποίησε. Εμείς πιστεύουμε πως έπρεπε να γίνει μια βαθιά ανάλυση, επειδή εκεί υπήρχαν μεγάλα λάθη. Ύστερα από την υποχώρηση από το Βίτσι, ο σύντροφος Ζαχαριάδης στήριζε τις προοπτικές της νίκης στο Γράμμο. «Ο Γράμμος, έλεγε, είναι πιο ευνοϊκός για μας από το Βίτσι, τα άρματα μάχης που ήταν αποφασιστικό στοιχείο της νίκης των μοναρχοφασιστών στο Βίτσι, -δε μπορούν να ελιχτούν στο Γράμμο» κλπ..
Πρέπει να ειπωθεί πως την εποχή εκείνη η προδοσία του Τίτο είχε γίνει γνωστή. Αργότερα ο Ζαχαριάδης είπε πως «οι μόνοι που προσέφεραν άσυλο στους έλληνες πρόσφυγες ήταν οι Αλβανοί, επειδή οι Γιουγκοσλάβοι όχι μόνον δε δέχτηκαν να περάσουν στο έδαφος τους, αλλά και τους χτύπησαν πισώκλατα». Μπορεί να ήταν κι έτσι, εμείς δε μπορούμε να πούμε τίποτα.
Σε μια συνομιλία που είχα με το σύντροφο Ζαχαριάδη σχετικά με την υποχώρηση από το Βίτσι, εγώ έβαλα ξανά το ζήτημα των λαθών τους καθώς και την έλλειψη μιας αντικειμενικής άποψης της κατάστασης από μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και ιδιαίτερα από τον διοικητή του Βίτσι, στρατηγό Βλαντά. «Αυτά που σκέφτονταν αυτός, είπα στο Νίκο, φάνηκε πως δεν ήταν πραγματικά. Αυτό επιβεβαιώθηκε με το γεγονός ότι ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας δεν ήταν σε θέση να υπερασπίσει το Βίτσι».
Ο Νίκος Ζαχαριάδης μου αντιτάχτηκε και μου είπε ότι το Βίτσι έπεσε από λάθος ενός διοικητή, ο οποίος σ' ένα μέρος του μετώπου δεν είχε τοποθετήσει το τάγμα που είχε καθοριστεί και δε βρέθηκε ούτε και ο ίδιος στο μέρος της μάχης. Έτσι, σύμφωνα μ' αυτόν, εκείνος ήταν ο υπαίτιος της ήττας στο Βίτσι, γι' αυτό μου είπε «πήραμε μέτρα και τον τιμωρήσαμε». Αυτή ήταν μια πολύ απλοϊκή εξήγηση από μέρους του συντρόφου Νίκου για μια τόσο μεγάλη ήττα.
Εγώ του είπα ανοιχτά και συντροφικά πως δε μπορούσα να πιστέψω ένα τέτοιο πράγμα.
«Θέλεις πίστεψε, θέλεις μην πιστεύεις, αλλά έτσι είναι», μου είπε ο Νίκος.
Μολαταύτα συνέχισα: - Μα τώρα τι θα γίνει;
Ο Νίκος απάντησε: «Θα πολεμήσουμε».
— Μα πού θα πολεμήσετε;
«Στο Γράμμο, που είναι απόρθητο φρούριο».
Εγώ του έκανα την ερώτηση: - Σκέφτεστε να θέσετε εκεί όλον το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας;
«Μάλιστα, απάντησε ο Νίκος Ζαχαριάδης, θα τον ξαναμπάσουμε όλον στο Γράμμο».
Του είπα ότι εσείς ξέρετε τις δουλειές σας και εσείς είστε που αποφασίζετε, η γνώμη μας όμως είναι πως ο Γράμμος δε μπορεί να αντέξει πια, γι αυτό, δεν πρέπει να θυσιαστούν στα χαμένα αυτά τα παλληκάρια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αρχηγός του οποίου είστε εσείς. Εμείς σας έχουμε συντρόφους και φίλους, για τα ζητήματα σας κάνετε όπως νομίζετε καλύτερα, αλλά θα επιθυμούσα να φωνάζατε αν είναι δυνατόν το σύντροφο Μπαρτζιώτα, το διοικητή των ελληνικών δυνάμεων στο Γράμμο, και να μιλούσατε σχετικά μ' αυτό το ζήτημα. Ο Νίκος εναντιώθηκε σ' αυτή τη σκέψη μου και μου είπε πως αυτό ήταν αδύνατο να γίνει.
Αργότερα ξέρουμε τι συνέβηκε. Ο Γράμμος ήταν η τελευταία ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Ο Γράμμος κατέρρευσε μέσα σε τέσσερις μέρες. Εκεί, κατά τη γνώμη μας, ο αγώνας δεν ήταν οργανωμένος. Συνίστατο σε μια αποκλειστικά παθητική άμυνα. Δεν αποκλείουμε να διεξήχθηκαν σκληρές μάχες σε μερικά σημεία, όπως στην Πόλε και στο Καμενίκ, όπου οι έλληνες δημοκράτες στρατιώτες αντιστάθηκαν με ηρωισμό. Όλη η υποχώρηση του Γράμμου, με εξαίρεση τις δυνάμεις του Καμενίκ, δεν ήταν κανονική, όπως και του Βίτσι. Στρατιώτες και διοικητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας ψιθύριζαν για την εσφαλμένη αμυντική ταχτική που εφαρμόστηκε στο Γράμμο. Αυτό μας το επιβεβαίωσε και ο σύντροφος Ζαχαριάδης.
Πιστεύουμε πως οι σύντροφοι έλληνες ηγέτες στη μάχη του Γράμμου και του Βίτσι δεν είχαν υπόψη τις μαρξιστικές - λενινιστικές αρχές του λαϊκού αγώνα. Οι μοναρχοφασιστικές φάλαγγες έφθασαν στις προκαθορισμένες θέσεις τους με μεγάλη ταχύτητα και ανενόχλητοι. Αυτές πέρασαν εσπευσμένα τις κορυφογραμμές των βουνών, έκαναν την περικύκλωση των δημοκρατικών δυνάμεων, που ήταν κλεισμένες στα προχώματα και δεν αντεπιτί-θονταν οι εχθροί επιτέθηκαν, έβγαλαν τους παρτιζάνους από τα χαρακώματα και κατέλαβαν τα οχυρά. Η ελληνική δημοκρατική διοίκηση είχε διασκορπίσει τις δυνάμεις σε οχυρωμένες θέσεις, δε χρησιμοποίησε τις εφεδρείες για αντεπίθεση και να συντρίψει με συνεχείς επιθέσεις και γρήγορους ελιγμούς την εχθρική επίθεση. Εμείς νομίζουμε ότι οι λαθεμένες απόψεις τους σχετικά με την ταχτική του πολέμου προκάλεσαν την ήττα. Ο παράγοντας άνθρωπος ήταν στο ύψος της στιγμής, ήταν παρτιζάνοι παλιοί και δοκιμασμένοι στη μάχη, με υψηλό ηθικό και που πολεμούσαν με ηρωισμό. Από την άλλη μεριά, εφαρμόζοντας την ταχτική της παθητική άμυνα, η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας επέτρεψε την ανασυγκρότηση και την αναδιοργάνωση του μοναρχοφασιστικού στρατού, δεν ε-πετέθηκε για να χτυπήσει τις προετοιμασίες του εχθρού σε τρόπο που να α-ποτύχαινε η επίθεση του ή τουλάχιστον να εξασθένιζε για να επέτρεπε έτσι στις ζωντανές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας να ελίσσονται σε πλατιά κλίμακα και να χτυπούν συνέχεια και παντού τις δυνάμεις του εχθρού. Αυτά είναι μερικά από τα αίτια που προκάλεσαν, κατά τη γνώμη μας, τις τελευταίες ήττες στο Γράμμο και στο Βίτσι. Στην ανάλυση που έκαμε το Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σχετικά με την ήττα στο Βίτσι λέει πως «η ηγεσία φέρει βαριά ευθύνη», αλλά δε λέει τίποτα πού έγκειται αυτή η ευθύνη και παρακάτω δεν παραλείπει όμως αυτή την ευθύνη να τη διασκορπίσει προς όλες τις κατευθύνσεις. Εμείς νομίζουμε ότι αυτή δεν είναι μαρξιστική - λενινιστική ανάλυση.
Για να είχαν επιτυχία στον αγώνα τους, οι έλληνες σύντροφοι δεν έπρεπε να είχαν ακολουθήσει την ταχτική της παθητικής άμυνας, αλλά έπρεπε να είχαν εφαρμόσει καλά τις μαρξιστικές - λενινιστικές αρχές σχετικά με την ένοπλη εξέγερση. Η ταχτική που έπρεπε να ακολουθήσουν, νομίζουμε πως έπρεπε να είχε σα σκοπό να βλάψει τον εχθρό σε πολλές κατευθύνσεις συνεχώς, να κάνει στον εχθρό την κατάσταση ανασφαλή σε κάθε στιγμή, να τον υποχρεώνει να σκορπίζει τις δυνάμεις του, να τον πανικοβάλει και να του κάνει αδύνατο τον έλεγχο της κατάστασης. Έτσι ο επαναστατικός αγώνας του ελληνικού λαού θα φούντωνε συνεχώς, αυτός στην αρχή δε θα άφηνε ήσυχο τον εχθρό, αργότερα θα έκανε τον εχθρό να μην ελέγχει την κατάσταση, θα έκανε να απελευθερωθούν ολόκληρες επαρχίες και ζώνες μέχρι τον τελικό σκοπό, δηλαδή μέχρι τη γενική εξέγερση και την απελευθέρωση όλης της χώρας. Έτσι ο παρτιζάνικος αγώνας στην Ελλάδα θα είχε προοπτική ανάπτυξης.
Πολλές φορές, στις συνομιλίες που είχαμε με αυτούς, είπαμε συντροφικά στους έλληνες συντρόφους ότι ο Παρτιζάνικος Στρατός Ελλάδας πρέπει να προσπαθήσει ώστε τα όπλα να τα πάρει από τον εχθρό πολεμώντας- να πολεμήσει με τα όπλα του εχθρού και τρόφιμα και ιματισμό να πάρει από το λαό, μαζί με τον οποίο και για το οποίο θα πολεμήσει.
Ο Παρτιζάνικος Στρατός, είπαμε στους έλληνες συντρόφους μας, πρέπει κατά πρώτο λόγο να συνδεθεί με το λαό από τον οποίο είχε ξεκόψει και χωρίς τον οποίο δε μπορεί να υπάρχει. Ο λαός πρέπει να συνηθίσει να αγωνίζεται με το στρατό και να τον βοηθά και να τον αγαπάει σαν απελευθερωτή του. Αυτό είναι απαραίτητος όρος. Ο λαός πρέπει να μάθει να μην παραδίνεται στον εχθρό και οι γραμμές του στρατού να ενισχύονται με άνδρες και γυναίκες, με νέους και νέες του λαού, από την ίδια την Ελλάδα.
Επίσης εμείς, κατά τρόπο συντροφικό, είπαμε στους έλληνες συντρόφους πως στον Παρτιζάνικο Στρατό Ελλάδας πρέπει να εξασφαλιστεί καλύ-τερα ο ηγετικός ρόλος του Κόμματος· ο πολιτικός επίτροπος στο λόχο, στο τάγμα, στην ταξιαρχία, στη μεραρχία πρέπει να είναι ο πραγματικός εκπρόσωπος του κόμματος και, σαν τέτοιος, να έχει το δικαίωμα διοίκησης το ίδιο όπως και ο διοικητής. Εμείς όμως είχαμε παρατηρήσει και πολλές φορές είχαμε τονίσει στους συντρόφους ότι τον ηγετικό ρόλο του κόμματος στο στρατό αυτοί δεν τον είδαν σωστά. Σχετικά με το πρόβλημα αυτό εγώ και προηγούμενα είχα εκφράσει στο σύντροφο Στάλιν τη γνώμη του Κόμματος μας και στο γράμμα που εμείς του είχαμε απευθύνει εκθέτουμε επίσης αυτό το πράγμα. Η μη κατανόηση του ηγετικού ρόλου του κόμματος στο στρατό, πιστεύουμε εμείς, ήταν ένας από τους κυριότερους λόγους που οδήγησε στην αποτυχία του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Εμείς πάντα ξεκινούμε από το μαρξιστικό - λενινιστικό δίδαγμα ότι ο διοικητής και ο πολιτικός επίτροπος αποτελούν μια ενότητα που διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και την πολιτική διαπαιδαγώγηση των μονάδων, επειδή αυτοί και οι δυο είναι το ίδιο υπεύθυνοι για την κατάσταση του τμήματος τους από κάθε άποψη, επειδή και οι δύο, διοικητής και πολιτικός επίτροπος, διευθύνουν στον αγώνα τη μονάδα τους, το τμήμα τους.
Χωρίς πολιτικούς επιτρόπους δε θα είχαμε Κόκκινο Στρατό, μας διδάσκει ο Λένιν. Στον Εθνικοαπελευθερωτικό μας Στρατό και τώρα στο Λαϊκό μας Στρατό έχουμε ακολουθήσει και συνεχίζουμε να ακολουθούμε αυτές τις αρχές. Στον Εθνικοαπελευθερωτικό Στρατό Ελλάδας, ΕΛΑΣ, ο διοικητής και ο πολιτικός επίτροπος, υπήρχαν σαν κοινή διοίκηση, αλλά αυτό δεν εφαρμοζόταν όπως έπρεπε στην πράξη. Η πίεση των εσφαλμένων αστικών απόψεων των αξιωματικών καριέρας που δεν ανέχονταν να έχουν πλάι τους, στη διοίκηση, ανθρώπους έμπιστους του Κόμματος, είχε σα συνέπεια την εποχή εκείνη να επισκιάζεται στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας ο ρόλος του πολιτικού επιτρόπου στη διοίκηση και να είναι σε δεύτερη μοίρα. Αυτή είναι συνέπεια των απόψεων των ηγετών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σχετικά με τον «ταχτικό στρατό». Οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες την εξάλειψη του ρόλου του πολιτικού επιτρόπου, προσπαθούν να την δικαιολογήσουν παίρνοντας σαν παράδειγμα τον τύπο στρατού κάποιας άλλης χώρας, εμείς όμως πιστεύουμε ότι οι έλληνες σύντροφοι δεν είναι ρεαλιστές σ' αυτό το ζήτημα.
Τέτοια λάθη διαπιστώθηκαν και αφού ο Εθνικοαπελευθερωτικός Στρα-τός Ελλάδας ξανάρχισε τον αγώνα. Από την απομάκρυνση του στρατηγού Μάρκου, ο στρατός αυτός δεν είχε γενικό διοικητή. Εμείς νομίζουμε πως μια τέτοια κατάσταση δεν ήταν σωστή. Σ' εμάς ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος ήταν και είναι ταυτόχρονα Γενικός Διοικητής Στρατού. Και νομίζουμε πως αυτό είναι σωστό. Σε καιρό ειρήνης μπορεί να μην είναι έτσι, μπορεί να υπάρχει ο Υπουργός Άμυνας, στις συνθήκες όμως του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, όταν αυτός πολεμούσε, έπρεπε να έχει ένα γενικό διοικητή του στρατού και ήμασταν και είμαστε της γνώμης σύμφωνα με την εμπειρία μας, πως αυτό το πολιτικό και στρατιωτικό αξίωμα ανήκει στο γενικό γραμματέα του κόμματος. Την άποψη μας αυτή την είχαμε εκφράσει πολλές φορές στους έλληνες συντρόφους. Οι λόγοι που οι έλληνες σύντροφοι μας έκφρασαν γιατί δεν ενήργησαν έτσι, δεν ήταν πειστικοί. Οι έλληνες σύντροφοι μας είπαν πως «ο σύντροφος Ζαχαριάδης είναι πολύ μετριόφρονας», ή «καήκαμε με τον Τίτο, που ήταν ταυτόχρονα γενικός γραμματέας, πρωθυπουργός και ανώτατος διοικητής του στρατού». Εμείς νομίζουμε πως εδώ δεν πρόκειται για μετριοφροσύνη· αυτό δεν έχει σχέση ούτε με τα λεγόμενα για τον Τίτο, πίσω από τα οποία μας φάνηκε πως γίνονταν άλλοι υπαινιγμοί.
Εμείς απορούσαμε με μια σειρά συγκαλυμμένες μορφές που χρησιμοποιούσαν οι έλληνες σύντροφοι, αλλά βλέπαμε ότι η πραγματικότητα ήταν ολότελα διαφορετική. Αυτά εμείς δε μπορούσαμε να τα εξηγήσουμε παρά με την εντύπωση μας πως στους έλληνες συντρόφους υπήρχε σύγχυση, υπήρχε οπορτουνισμός, πλαστή σεμνότητα, υπήρχε απόκρυψη του ηγετικού ρόλου του κόμματος. Μπορεί ο γενικός γραμματέας του κόμματος να μην είναι γενικός αρχηγός του στρατού, ένας στρατός όμως που πολεμάει, να μην έχει γενικό αρχηγό, όπως ήταν η περίπτωση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας μετά την καθαίρεση του Μάρκου, μας φάνηκε λαθεμένη.
Για την κατάσταση αυτή και για τις ήττες που ακολούθησαν αργότερα, οι έλληνες σύντροφοι δεν καθιστούν υπεύθυνο κανέναν, την ευθύνη τη μοιράζουν επιρρίπτοντας την και σ' εκείνον που φταίει και σ' εκείνον που δε φταίει. Το φταίξιμο αυτό το επιρρίπτουν σ' όλα τα μέλη του Κόμματος, πράγμα που δεν είναι καθόλου σωστό, επειδή τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας πολέμησαν και πολεμούν ηρωικά. Εμείς νομίζουμε πως οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες φοβούνται να εμβαθύνουν σ' αυτά τα λάθη που εμείς τα θεωρούμε βαριά, φοβούνται να βάλουν το δάχτυλο στην πληγή. Νομίζουμε επίσης πως σε μερικούς έλληνες συντρόφους ηγέτες λείπει η κριτική και η αυτοκριτική και «συντροφικά» υπερασπίζουν ο ένας τον άλλο για τα λάθη που έκαμαν.
Οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες ήταν αντίθετοι με τις απόψεις μας που τους είχαμε εκφράσει συντροφικά σα διεθνιστές κομμουνιστές που αγωνιζόμαστε για την ίδια υπόθεση, που έχουμε μεγάλα κοινά συμφέροντα, που πονούσαμε για την υπόθεση του αγώνα του ελληνικού λαού. Αυτοί δε δέχτηκαν με ευμένεια τις παρατηρήσεις μας.
Πολλά ανάρμοστα πράγματα είπε ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης εναντίον μας, τα οποία φυσικά εμείς τα απορρίψαμε. Είναι γνωστή πια η δήλωση του για τη «Βόρειο Ήπειρο» που ανέφερα στην αρχή. Εκτός από τα άλλα, αυτός λογομάχησε με μας κατηγορώντας μας ότι είχαμε τάχα επιτάξει τα ελληνικά φορτηγά αυτοκίνητα που χρησίμευαν για τη μεταφορά προσφύγων και υλικών τους και ζήτησε όπως εμείς επιτάξουμε τα φορτηγά μας αυτοκίνητα για τις ανάγκες που είχαν. Ότι εμείς χρησιμοποιήσαμε τα ελληνικά Φορτηγά αυτοκίνητα για τη μεταφορά των ελλήνων προσφύγων προς τα καθορισμένα γι αυτούς μέρη, αυτό είναι απόλυτα σωστό. Τους έλληνες πρόσφυγες εμείς τους πήραμε και τους μεταφέραμε στη Βόρειο Αλβανία, όπου
παρά τις δυσχέρειες μας, χρειάστηκε να τους εφοδιάζουμε και με τρόφιμα, να μοιράζουμε δηλαδή μ' αυτούς τη μπουκιά μας. Όσον αφορά τα μέσα μας, το αυτοκινητοστάσιό μας φορτηγών αυτοκινήτων ήταν πολύ μικρό και με τα φορτηγά μας αυτοκίνητα έπρεπε να εφοδιάζουμε από άκρη σε άκρη με το καθετί όλη την Αλβανία.
Οι έλληνες σύντροφοι μας επικρίνουν επίσης ότι εμείς δε δώσαμε προτεραιότητα στην εκφόρτωση των υλικών βοηθείας, όπως ένδυσης και υπόδε-σης, σκηνών, κλινοσκεπασμάτων κλπ., που ήρθαν για τους έλληνες πρόσφυγες στα λιμάνια μας, πριν απομακρυνθούν από την Αλβανία οι πρόσφυγες. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Οι βοήθειες που έρχονταν από το εξωτερικό με πλοία για τους έλληνες πρόσφυγες, τύχαινε να ήταν κάτω από τα εμπορεύματα και τα υλικά που έρχονταν για μας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι ευνόητο, ότι έπρεπε πρώτα να εκφορτώνονταν τα φορτία που ήταν επάνω, έπειτα αυτά που ήταν κάτω, διαφορετικά δε μπορούσε να γίνει· εμείς δε γνωρίζουμε καμιά μέθοδο που να ξεφορτώνεις το πλοίο από τον πάτο του.
Πάντως αυτά ήταν μικρές παρεξηγήσεις που ξεπερνούνταν όπως και ξεπεράστηκαν. Αποφασιστικά ζητήματα ήταν αυτά της πολιτικής και στρατιωτικής γραμμής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας κατά τα χρόνια του πολέμου, για τα οποία μίλησα πιο πάνω.
Οι έλληνες σύντροφοι όχι μόνο δε δέχτηκαν τις απόψεις και παρατηρήσεις μας, αλλά έχουμε την εντύπωση πως αυτοί τα παίρνουν στραβά και μάλιστα στο γράμμα τους προς το Πολιτικό μας Γραφείο πριν λίγο καιρό, αυτοί συγκρίνουν τις απόψεις και τη στάση μας αρχών, κατά τρόπο ανεπίτρεπτο και αντιμαρξιστικό, το ίδιο με τις απόψεις των τιτοϊκών. Παραμορφώνοντας τις απόψεις που εξέφρασε η αντιπροσωπεία μας για τον πόλεμο του Βίτσι και του Γράμμου για να τις προσαρμόσουν στη μη σωστή αιτιολόγηση τους, οι έλληνες σύντροφοι ηγέτες, κατά τη γνώμη μας, αποσκοπούν να •κρύψουν τα λάθη που έγιναν από μέρους τους. Εμείς καταλαβαίνουμε τις βαριές στιγμές που πέρασε η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας ύστερα από την ήττα του Βίτσι και του Γράμμου και τις στιγμές εκνευρισμού που υπήρχαν σ' αυτούς, αλλά τέτοιες βαριές κατηγορίες, αβάσιμες είναι απαράδεχτες για μας και πρέπει να μετρηθούν καλά και να ζυγιαστούν καλά πριν ειπωθούν, προπαντός από μέρους του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Υστερα απ' αυτές τις κατηγορίες, που το Πολιτικό μας Γραφείο τις έκρινε με ψυχραιμία, εμείς σκεφτήκαμε πως ήταν ακόμα απαραίτητη και η αποχώρηση και εκείνων των λίγων ελλήνων προσφύγων δημοκρατών που είχαν μείνει ακόμα στην Αλβανία.
Είναι σωστές ή λαθεμένες αυτές οι απόψεις και στάση που τηρήσαμε, ας μας το πει ο σύντροφος Στάλιν, εμείς είμαστε πρόθυμοι να αναγνωρίσουμε κάθε πιθανό λάθος και να κάνουμε αυτοκριτική.
Ο σύντροφος Στάλιν, απευθυνόμενος σε μένα, με διέκοψε και μου είπε:
__ Όταν οι σύντροφοι βρίσκονται σε συμφορά, δεν πρέπει να τους δίνουμε κλωτσιές.
__ Έχετε δίκιο, σύντροφε Στάλιν, του απάντησα, αλλά σας διαβεβαιώ
ότι δε δώσαμε κλωτσιές στους έλληνες συντρόφους. Τα ζητήματα που θέσαμε για συζήτηση είχαν μεγάλη σημασία και για το Δημοκρατικό Στρατό και για μας. Η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος μας δε μπορούσε να επιτρέψει ώστε η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας να έχει το κέντρο των ενεργειών της στην Αλβανία, δε μπορούσε επίσης να επιτρέψει να οργανώνονται και να εκπαιδεύονται στη χώρα μας στρατεύματα για να ξαναρχίσουν τον αγώνα στην Ελλάδα. Αυτό εγώ το είπα συντροφικά στο σύντροφο Νίκο Ζαχαριάδη, που και προηγούμενα είχε ζητήσει οι έλληνες πρόσφυγες να πάνε σε άλλες χώρες και που στην πραγματικότητα έτσι συνέβηκε με τους περισσότερους πρόσφυγες. Επρόκειτο για ένα περιορισμένο αριθμό προσφύγων που είχαν μείνει ακόμα στη χώρα μας. Εμείς δε θέσαμε ποτέ το ζήτημα να διώξουμε τους έλληνες πρόσφυγες από τη χώρα μας, αλλά εκτός από το αίτημα που έκανε ο ίδιος ο σύντροφος Νίκος να μεταβούν οι πρόσφυγες σε άλλες χώρες, η ίδια η σωστή λογική μας επέβαλε το συμπέρασμα ότι, στις συνθήκες που δημιουργήθηκαν, και αυτοί που είχαν μείνει έπρεπε να φύγουν απαραίτητα από την Αλβανία.
Αυτά ήταν τα προβλήματα που εγώ ήθελα να θέσω, προβλήματα που είχαμε θέσει τόσο με τους έλληνες συντρόφους έτσι και στο γράμμα που έχουμε στείλει προηγούμενα και σε σας, σύντροφε Στάλιν.
— Τελειώσατε; με ρώτησε ο σύντροφος Στάλιν.
— Τελείωσα, του είπα.
Τότε αυτός έδωσε το λόγο στο σύντροφο Ζαχαριάδη.
Εκείνος άρχισε να υπερασπίζει τη Βάρκιζα, τονίζοντας πως η συμφωνία που υπογράφηκε εκεί δεν ήταν λάθος και ανέπτυξε πιο πλατιά το θέμα. Τις ίδιες απόψεις είχε εκφράσει και σε μένα προηγούμενα.
Για να εξηγήσει τους λόγους της ήττας, ανάμεσα στ' άλλα, ο Ζαχαριάδης είπε και το εξής: «Αν γνωρίζαμε από το 1946 ότι θα πρόδιδε ο Τίτο, δε θα αρχίζαμε τον αγώνα ενάντια στους έλληνες μοναρχοφασίστες». Έπειτα πρόσθεσε και μερικούς άλλους «λόγους» για να εξηγήσει την ήττα, επαναλαμβάνοντας πως τους έλειπε ο εξοπλισμός, πως οι Αλβανοί, παρ' όλο που έδωσαν στους πρόσφυγες τη μπουκιά τους, μολαταύτα έφεραν μερικά εμπόδια κλπ. Ο Ζαχαριάδης μερικά δευτερεύοντα προβλήματα τα έβαλε σα ζητήματα αρχών. Αυτός ανάφερε έπειτα το αίτημα μας (που ο ίδιος το είχε βάλει προηγούμενα) πως και εκείνοι οι έλληνες δημοκράτες πρόσφυγες που βρίσκονταν ακόμα στη χώρα μας να έφευγαν από την Αλβανία. Σύμφωνα μ' αυτόν, αυτό έβαζε τέλος στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα Ελλάδας.
Με την ευκαιρία αυτή επιθυμώ να εκφράσω την εντύπωση μου πως ο σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης ήταν πολύ έξυπνος, μορφωμένος, αλλά, κατά τη γνώμη μου, όχι όσο έπρεπε μαρξιστής. Αυτός παρά την ήττα που έπαθαν, άρχισε να μιλάει προς υποστήριξη της στρατηγικής και ταχτικής που είχε α-κολουθήσει ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, επιμένοντας πως αυτή η στρατηγική και ταχτική ήταν ορθές, πως αυτοί δε μπορούσαν να ενεργήσουν διαφορετικά. Αυτός ανέπτυξε πλατιά αυτό το ζήτημα. Επομένως ο καθένας μας έμενε στις θέσεις του.
Έτσι μίλησε ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η ομιλία του διήρκεσε όσο και η δική μου, αν όχι περισσότερο.
Ο σύντροφος Στάλιν και οι άλλοι σύντροφοι σοβιετικοί ηγέτες τον άκουσαν κι αυτόν με προσοχή.
Ύστερα από το Νίκο, ο σύντροφος Στάλιν ρώτησε το Μήτσο Παρτσα-λίδη:
— Έχετε να εκφράσετε καμιά σκέψη γύρω απ' αυτά πού είπαν οι σύντροφοι Ενβέρ Χότζα και Νίκος Ζαχαριάδης;
— Δεν έχω τίποτε άλλο να πω εκτός απ' αυτά που εξέθεσε ο σύντροφος Νίκος, απάντησε ο Παρτσαλίδης και πρόσθεσε ότι αυτοί περίμεναν την κρίση των ζητημάτων εκ μέρους των σοβιετικών συντρόφων και του Μπολσεβί-κικου Κόμματος.
Τότε πήρε το λόγο ο σύντροφος Στάλιν, ο οποίος μίλησε πολύ ήρεμα, όπως τον είχαμε γνωρίσει πάντα όταν είχαμε συναντηθεί μαζί του. Μίλησε απλά, ρητά και πεντακάθαρα. Είπε πως ο αγώνας του ελληνικού λαού ήταν ηρωικός αγώνας, κατά τη διάρκεια του οποίου έγιναν ηρωισμοί, αλλά δια-πράχτηκαν και λάθη.
— Όσον αφορά τη Βάρκιζα, οι Αλβανοί έχουν δίκιο, τόνισε ο Στάλιν και, αφού ανέπτυξε αυτό το πρόβλημα, πρόσθεσε: Εσείς, έλληνες σύντροφοι, πρέπει να καταλάβετε πως η συμφωνία της Βάρκιζας ήταν μεγάλο λάθος. Εσείς δεν έπρεπε να την υπογράψετε και να καταθέσετε τα όπλα, γιατί αυτή ζημίωσε πολύ τον αγώνα του ελληνικού λαού.
Όσον αφορά την εκτίμηση της στρατηγικής και της ταχτικής σας που ακολουθήσατε στο δημοκρατικό αγώνα του ελληνικού λαού, παρ' όλο που αντός ήταν ηρωικός, νομίζω πως οι Αλβανοί έχουν ξανά δίκιο. Εσείς έπρεπε να διεξάγετε παρτιζάνικο πόλεμο, έπειτα από τις φάσεις αυτού του αγώνα να περνούσατε σε μετωπικό αγώνα.
Εγώ επέκρινα το σύντροφο Ενβέρ Χότζα, στον οποίο είπα πως στη συμφορά του συντρόφου δε πρέπει να του δίνεις κλωτσιές, αλλά απ' όσα ακούσαμε εδώ προκύπτει ότι οι Αλβανοί κράτησαν σωστή στάση προς τις απόψεις και τις ενέργειες σας. Οι περιστάσεις που δημιουργήθηκαν και οι συνθήκες της Αλβανίας ήταν τέτοιες που δε μπορούσατε να παραμείνετε σ' αυτή τη χώρα, διότι έτσι μπορούσε να διακινδυνεύσει η ανεξαρτησία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας.
Εμείς δεχτήκαμε το αίτημα σας ώστε όλοι οι έλληνες πρόσφυγες δημοκράτες να περάσουν σε άλλες χώρες και τώρα πια όλοι τους έχουν αποσυρθεί. Καθετί άλλο, όπως τα όπλα, τα πολεμοφόδια κλπ., που οι αλβανοί σύντροφοι πήραν από τους έλληνες δημοκράτες στρατιώτες που πέρασαν τα σύνορα και μπήκαν στην Αλβανία, ανήκουν στην Αλβανία, τόνισε ο Στάλιν.
Γι' αυτό τα όπλα έπρεπε να μείνουν στην Αλβανία, είπε, επειδή η χώρα αυτή, δεχόμενη τους έλληνες δημοκράτες στρατιώτες, παρ' όλο που τους αφόπλισε, πάλι διακινδύνευε την ανεξαρτησία της.
Όσον αφορά την άποψη σας, σύμφωνα με την οποία «αν ξέραμε από το 1946 ότι θα πρόδιδε ο Τίτο, δε θα είχαμε αρχίσει τον αγώνα ενάντια στους μοναρχοφασίστες», αυτή είναι εσφαλμένη, τόνισε ο Στάλιν, επειδή για τη λευτεριά του λαού πρέπει να αγωνιστείς κι όταν είσαι περικυκλωμένος. Μολαταύτα πρέπει να γνωρίζετε ότι εσείς δεν είσασταν σε κατάσταση περικύκλωσης, επειδή δίπλα σας από βορρά είχατε την Αλβανία και τη Βουλγαρία· προς υποστήριξη του δίκαιου αγώνα σας ήταν όλοι. Εμείς έτσι πιστεύουμε, κατέληξε ο σύντροφος Στάλιν και πρόσθεσε:
— Τι λέτε, εσείς αλβανοί σύντροφοι;
— Δεχόμαστε όλες τις απόψεις σας, απαντήσαμε εμείς.
— Εσείς, έλληνες σύντροφοι, Ζαχαριάδη και Παρτσαλίδη, τι λέτε; Ο σύντροφος Νίκος είπε:
«Εσείς μας βοηθήσατε πολύ, τώρα καταλαβαίνουμε πως δεν ενεργήσαμε σωστά και θα προσπαθήσουμε να διορθώσουμε τα λάθη μας», κι άλλα κι άλλα.
— Πολύ καλά, είπε ο Στάλιν, ξαναπαίρνοντας το λόγο. Τότε το θέμα θεωρείται ότι έληξε.
Τη στιγμή που όλοι ετοιμαζόμασταν να βγούμε, επενέβηκε ο Μολότοφ λέγοντας στο Νίκο Ζαχαριάδη:
— Είχα να σας πω κάτι, σύντροφε Νίκο. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης έχει πάρει ένα γράμμα από ένα σύντροφο σας στο οποίο γράφει ότι «ο Νίκος Ζαχαριάδης είναι πράκτορας των Άγγλων». Δεν ανήκει σε μας να λύσουμε αυτή την υπόθεση, αλλά δε μπορούμε να το κρύψουμε χωρίς να σας ενημερώσουμε σχετικά με το περιεχόμενο του, πολύ περισσότερο όταν σ' αυτό κατηγορείται ένας σύντροφος ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Να και το γράμμα. Τι λέτε εσείς γι' αυτό;
— Να σας το εξηγήσω, απάντησε ο Νίκος Ζαχαριάδης, και είπε: Όταν τα σοβιετικά στρατεύματα μας απελευθέρωσαν από το στρατόπεδο συγκέντρωσης εγώ πήγα στη σοβιετική διοίκηση να ζητήσω να με στείλουν το γρηγορότερο στην Αθήνα, επειδή εκεί ήταν η θέση μου. Ήταν αποφασιστικές στιγμές και έπρεπε να βρίσκομαι στην Ελλάδα. Η διοίκηση μας όμως σ' εκείνες τις στιγμές δεν είχε με τι να με μεταφέρει. Τότε υποχρεώθηκα να πάω στην αγγλική διοίκηση, όπου ζήτησα να με στείλουν στην πατρίδα. Οι Άγγλοι με ανέβασαν σε ένα αεροπλάνο και έτσι επέστρεψα στην Ελλάδα. Την επιστροφή μου στην πατρίδα μέσω της αγγλικής διοίκησης αυτός ο σύντροφος τη θεωρεί σα να έγινα εγώ πράχτορας των Άγγλων, πράγμα που δεν είναι αλήθεια.
Ο Στάλιν επενέβηκε και είπε:
— Εντάξει, κι αυτό το ζήτημα έληξε. Η συνάντηση τελείωσε!
Ο Στάλιν σηκώθηκε, έδωσε το χέρι του σ' όλους με τη σειρά και πήγαμε να βγούμε. Η αίθουσα ήταν μεγάλη και, όταν φτάσαμε κοντά στην πόρτα της εξόδου, ο Στάλιν μας φώναξε:
— Σταθείτε λιγάκι σύντροφοι! Αγκαλιαστείτε, σύντροφε Χότζα και σύντροφε Ζαχαριάδη!
Και αγκαλιαστήκαμε.
Όταν βγήκαμε έξω ο Μήτσος Παρτσαλίδης πρόσθεσε:
— Δεν υπάρχει κανείς άλλος σαν τον Στάλιν, αυτός φέρθηκε σαν πατέρας μας. Τώρα το καθετί είναι ξεκάθαρο.
Έτσι έκλεισε αυτή η αντιπαράθεση στο Στάλιν.
1. Στην επιστολή του Προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου των Ελλήνων προς το σύντροφο Ενβέρ Χότζα, στις 10 Σεπτέμβρη 1944, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: «Οι Έλληνες και οι Αλβανοί είναι οι δύο αρχαιότατοι λαοί της Βαλκανικής, συνδεμένοι με δεσμούς αίματος, με κοινές παραδόσεις και κοινούς αγώνες. Κοινή είναι η τύχη τους. Η κοινότητα των συμφερόντων τους σφυρηλατείται και στερεώνεται σήμερα με νέους δεσμούς, με τις αμέτρητες σπονδές αιμάτων, με τις ατέλειωτες θυσίες, που προσφέρουν οι δύο λαοί στον αγώνα, που διεξάγουν στο πλευρό των μεγάλων μας συμμάχων, για την ανάκτηση της εθνικής τους ελευθερίας.
Καμιά διαφορά και αντίθεση δε χώριζε και στο παρελθόν τους δύο γειτονικούς λαούς της Ελλάδας και της Αλβανίας. Μόνο η αντιλαϊκή πολιτική ορισμένων πολιτικών, απ' αυτούς που εκυβέρνησαν τις τελευταίες δεκαετηρίδες τις δύο χώρες, κρατούσε τους δύο φίλους λαούς μακριά τον έναν από τον άλλο. Μα οι προκαταλήψεις και οι μηχανορραφίες διαλύθηκαν μέσα στον κοινό αγώνα για το διώξιμο του ίδιου εχθρού, των βαρβάρων καταχτητών. Από τον κοινό αυτό αγώνα βγαίνουν αναγεννημένες η Ελλάδα και η Αλβανία. Οι δύο λαοί θα ζήσουν στο μέλλον όχι μόνο σε σχέσεις καλού γείτονα, αλλά σε ατμόσφαιρα αρμονικής συνεργασίας και αδιατάρακτης φιλίας. Πρώτος όρος ανοικοδόμησης των Βαλκανίων απ' τα ερείπια που συσσώρευσαν οι καταχτητές είναι η στενή συνεργασία, η εγκάρδια συνεργασία ανάμεσα τους».
2. Είναι δημόσια γνωστό ότι ενώ γύριζε από την 5η Ολομέλεια του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, όπου και απαλλάχτηκε απ' όλα τα κομματικά λειτουργήματα με το πρόσχημα ότι ήταν άρρωστος, ο στρατηγός Μάρκος Βαφειάδης έπεσε σε ένοπλη ενέδρα κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, προς τα οποία και πήγαινε. Αυτός και τα πρόσωπα που τον συνόδευαν γλύτωσαν από το σίγουρο θάνατο μόνο χάρη στην επέμβαση των αλβανών συνοριακών φρουρών και στα προστατευτικά πυρά τους, πράγμα που έκαμε δυνατό να μπουν σώοι και αβλαβείς στο αλβανικό έδαφος.
Όπως λέγεται, ο Μάρκος απαλλάχτηκε από τα κομματικά λειτουργήματα λόγω των πολιτικών και στρατιωτικών αντιθέσεων που είχε με το Ζαχαριάδη, Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, και η ενέδρα κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα ήταν οργανωμένη για τη σωματική εξόντωση του Μάρκου.
Στο βιβλίο του «Καπετάν Άρης», ο έλληνας συγγραφέας Κωστής Παπακό-γκος γράφει: «Με ολάνοιχτη καρδιά δέχτηκαν οι παρτιζάνοι του Χότζα τους έλληνες αντάρτες και φανέρωσαν μΰθιο σέβας στον κοσμοξάκουστο πολέμαρχο τους Άρη Βελουχιώτη, για την τιμή που τους έλαχε, να τον καλωσορίσουν πρώτοι στη Λαϊκή τους Δημοκρατία. Του πρόβαλαν ευτύς να κάτσει όσο ήθελε, να τον φιλέψουν, να ξαποστάσει και μετά ματαγύριζε στον τόπο του. Αν το "θελε ακόμα, μπορούσε να κάτσει φιλοξενούμενος για πάντα στη χώρα τους, όπως το κάμαν πολλοί καπεταναίοι, που ξέφυγαν απ" τ' άγριο κυνηγητό στην Ελλάδα».

ΟΙ ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΕΧΟΥΝ ΖΗΣΕΙ ΣΕ ΑΔΕΡΦΙΚΗ ΦΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ
Αξιότιμε κύριε Γιάννη Καραμπίστη,
Ολόκαρδα σας ευχαριστώ για το γράμμα και τις θερμές ευχές που μου στείλατε με την ευκαιρία της Πρωτοχρονιάς και για τη χαρά και τα αισθήματα αγάπης που εκφράζετε σ' αυτό για τις επιτυχίες που σημείωσε ο λαός μας.
Επωφελούμενος από την ευκαιρία που μου δίνεται να απαντήσω στο γράμμα σας, θέλω να τονίσω ότι ο αλβανικός λαός τρέφει αγάπη και εκτίμηση για τον αδερφό ελληνικό λαό και θα προσπαθήσει να αυξήσει τη φιλία μ' αυτόν το λαό, που από αιώνες εσείς οι Αρβανίτες ζήσατε σε αδερφική φιλία και συμμεριστήκατε τις χαρές και τις λύπες.
Κι εγώ σας εύχομαι οικογενειακώς χρόνια πολλά τον Καινούργιο Χρόνο και εσάς μακρά ζωή και ευτυχισμένη!
Τίρανα, 9 Γενάρη 1980
Ενβέρ Χότζα

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΛΟΠΡΟΑΙΡΕΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ
Αξιότιμε κύριε Λάμπρο Μάλαμα1,
Σας ευχαριστώ για το καλοπροαίρετο βιβλίο σας2 για την Αλβανία που μου στείλατε τελευταία. Είναι για μένα ένα πολύτιμο ενθύμιο από έναν ειλικρινή φίλο του αλβανικού λαού, είναι ένας νέος λίθος στο θεμέλιο της παραδοσιακής φιλίας μεταξύ των δύο χωρών μας, για την οποία έχουν εργαστεί στο παρελθόν και συνεχίζουν να εργάζονται και σήμερα οι πιο προοδευτικοί και πατριώτες άνθρωποι, πιστοί γιοι του αδερφού ελληνικού λαού.
Μ' αυτή την ευκαιρία, μαζί και με τη σύζυγο μου τη Νετζμίε, σας στέλλουμε τα καλύτερα συγχαρητήρια μας. Σας εύχομαι με την ευκαιρία του Νέου Έτους 1981 υγεία, ευτυχία και συνεχείς επιτυχίες στο δημιουργικό σας έργο! Πολλούς χαιρετισμούς από μένα και τη Νετζμίε και στην αξιότιμη σύζυγο σας.
Ενβέρ Χότζα
Τίρανα, 30 Δεκέμβρη 1980
1. Έλληνας συγγραφέας.
2. Πρόκειται για το βιβλίο «Αλβανία - Η νύφη των Αετών».

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 ΜΑΗ 1981
ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΡΙΧΝΕΙ ΦΩΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Ο έλληνας συγγραφέας Κωστής Παπακόγκος, πρόσφυγας στη Σουηδία, μου έστειλε τελευταία στα ελληνικά το βιβλίο του «Καπετάν Άρης», σημαντική συμβολή των ελλήνων πατριωτών και επαναστατών, που βοηθεί να ριχτεί φως για την αλήθεια σχετικά με το κίνημα της Αντίστασης και σχετικά με τον αγώνα του ηρωικού λαού της Ελλάδας κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ενάντια στους ιταλογερμανούς ναζιφασίστες καταχτητές και στις εσωτερικές αντιδραστικές δυνάμεις.
Στον Κωστή Παπακόγκο έστειλα σήμερα ένα γράμμα ευχαριστίας.

ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ, ΕΝΔΟΞΟΣ ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
Αξιότιμε κύριε Κωστή Παπακόγκο,
Έλαβα τελευταία το πολύτιμο βιβλίο σας «Καπετάν Άρης» με την πολύ εγκάρδια αφιέρωση σας, για τα οποία σας εκφράζω τις ευχαριστίες μου.
Το γενναίο καπετάν Άρη Βελουχιώτη, δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω προσωπικά, αλλά ήμουν ενημερωμένος για την πολιτική και αγωνιστική του δραστηριότητα που ανέπτυξε ενάντια στους καταχτητές εχθρούς και τους έλληνες συνεργάτες τους, γι' αυτό και τον αγαπούσα και τον θεωρούσα ως συναγωνιστή, που πολέμησε ηρωικά μέχρι την υπέρτατη θυσία για την απελευθέρωση του αδερφού ελληνικού λαού. Τις απόψεις μου για την προσωπικότητα και τη φυσιογνωμία του καπετάν Άρη είχα εκθέσει και στο Ι. Β. Στάλιν. Έχω κάνει υψηλή εκτίμηση του επαναστατικού του έργου, της αφοσίωσης του προς τον ελληνικό λαό και τον κομμουνισμό και έχω καταδικάσει με αγανάχτηση εκείνους που επιχείρησαν να σπιλώσουν αυτόν τον εξαίρετο αγωνιστή της Ελληνικής Αντίστασης.
Κύριε Κωστή Παπακόγκο,
Το βιβλίο σας είναι σημαντική συμβολή των ελλήνων πατριωτών και επαναστατών διότι βοηθάει να ριχτεί φως στην αλήθεια σχετικά με το κίνημα της Αντίστασης και τον αγώνα του ηρωικού λαού της Ελλάδας κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ενάντια στους ναζιφασίστες καταχτητές και τους ντόπιους προδότες. Θα το διαβάσω με ευχαρίστηση το βιβλίο, αμέσως μόλις μου το μεταφράσουν οι σύντροφοι μου της ελληνικής μειονότητας, που ζούνε με τον αλβανικό λαό σε αδελφοσύνη και ατσάλινη ενότητα και, όπως λέει ο λαός μας, πιότερο κι από αδέρφια, και θα έχω τότε πιο πλήρη τη ζωή αυτού του μεγάλου επαναστάτη, αυτού του ένδοξου γιου του γενναίου, φιλελεύθερου και προοδευτικού λαού σας.
Σας ευχαριστώ και πάλι από καρδιάς που με θυμηθήκατε, καθώς και για το πολύτιμο βιβλίο που μου στείλατε.
Τίρανα, 8 Μάη 1981
Δικός σας Ενβέρ Χότζα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 5 ΙΟΥΝΗ 1981
η τιτοικη Γιουγκοσλαβία, ο ασθενησ των βαλκανιων, ελισσεται να βαλει φωτια στη βαλκανικη
Η σερβο-ρώσικη μηχανορραφία υποδαυλίζει την αλβα-νο-ελληνική εχθρότητα.

Σημειώσεις'
Να τι έλεγε το ΤΑΝJUG χθες, στις 4 Ιούνη: «Τα Τίρανα, διαμέσου των διπλωματικών αντιπροσωπειών τους στην Ουάσιγκτον και στην έδρα των Ενωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, καθώς και διαμέσου των διαφόρων επιστημονικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στις ΕΠΑ, διένειμαν έναν πολιτικό χάρτη της «μεγάλης Αλβανίας», στον οποίο μπάζουν και εδάφη της ελληνικής Ηπείρου από την Πρέβεζα ως τη Φλώρινα, συμπεριλαμβάνοντας τις πόλεις Γιάννινα, Ηγουμενίτσα, Κόνιτσα κ.λπ., που τα ονομάζουν «περιοχή της Τσαμουριάς "κατεχόμενη από την Ελλάδα"» και πρόσθετε ότι, γι' αυτό το θέμα στην ελληνική βουλή υποβλήθηκε μια ερώτηση στον υπουργό Εξωτερικών και ότι η εφημερίδα «Ακρόπολις» έχει δημοσιεύσει ένα σχόλιο ενάντια στον «αλβανικό επεκτατισμό» και στους «διωγμούς στην ελληνική μειονότητα στην Αλβανία» κ.λπ.
— Αυτή η μηχανορραφία της μεγαλοσέρβικης φατρίας και των υπηρεσιών της, που έγινε με βάση μεσαιωνικά σχήματα, είναι από τις πιο βρώμικες, μα και από τις πιο επικίνδυνες. Είναι έργο της γιουγκοσλάβικης μυστικής αστυνομίας, οι πράκτορες της οποίας βρίσκονται και δρουν στις διπλωματικές αντιπροσωπείες της Γιουγκοσλαβίας στην Ουάσιγκτον, στη Νέα Υόρκη και σε άλλες αμερικάνικες πόλεις. Είναι αυτοί οι πράκτορες που μεεξουσιοδότηση των επίσημων κύκλων της Γιουγκοσλαβίας και σε συντονισμό και συνεργασία με την πιο μαύρη μεγαλοελληνική σωβινιστική αντίδραση, που ζει στις ΕΠΑ, οργάνωσαν μια τέτοια αντιαλβανική και ανθελληνική επινόηση.
— Οι συκοφαντίες της γιουγκοσλάβικης UDΒ έχουν το σενάριο στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ακριβώς όταν είναι γνωστό πως η χώρα μας δεν διατηρεί διπλωματικές σχέσεις με τις ΕΠΑ και συνεπώς δεν έχει κανένα είδος διπλωματικής αντιπροσωπείας στην Ουάσιγκτον, όταν η αντιπροσωπεία μας στα Ενωμένα Έθνη δεν μπορεί, επειδή δεν της επιτρέπεται, να βγει ούτε βήμα έξω από την περιοχή του Μανχάττταν, την καθορισμένη ειδικά για τους ανθρώπους της αντιπροσωπείας μας. Λένε ότι οι τελευταίοι έχουν διαμοιράσει δήθεν αυτούς τους λεγόμενους χάρτες και στην έδρα των Ενωμένων Εθνών. Όμως αυτό εύκολα μπορεί να ερευνηθεί από τα όργανα της για να αποκαλυφθεί το επικίνδυνο ψέμα. Οι άνθρωποι που είναι εδώ τοποθετημένοι έχουν καθήκον να ερευνήσουν την υπόθεση και να καταγγείλουν τους αυτουργούς.
— Με αυτό το δημοσίευμα δεν σκοπεύουμε να κάνουμε πολεμική στην κυρία Τσουδερού1 που κατά το ΤΑΝJUG έκαμε ερώτηση στη Βουλή στον κύριο Μητσοτάκη2. Αυτή έχει το δικαίωμα να κάμει όχι μια μα εκατόν μια ερωτήσεις γι' αυτή την επινόηση και πρόκληση των Γιουγκοσλάβων και απομένει στον κύριο Μητσοτάκη να απαντήσει σ' αυτές.
— Δεν επιθυμούμε επίσης να κάνουμε πολεμική σε εκείνα τα όργανα του ελληνικού Τύπου που αναφέρει το ΤΑΝJUG για να παραστήσει την επικίνδυνη μηχανορραφία του, να κάνουμε πολεμική για τους παράλογους ισχυρισμούς τους γύρω από τις διεκδικήσεις επί των αλβανικών εδαφών, που αυτοί τα ονομάζουν «Βόρειο Ηπειρο». Αυτή η ιστορία από καιρό και για πάντα έχει πεθάνει και δεν υπάρχει η παραμικρή ευκαιρία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν μήλο έριδας μεταξύ των δύο χωρών μας, από τη γιουγκοσλάβικη κυβέρνηση και τη μυστική αστυνομία της, που σκάρωσαν τη «μεγαλοφυή» ανακάλυψη του μυστηριώδους χάρτη που αυτοί προετοίμασαν.
— Ποτέ η μεγαλοελληνική αντιδραστική ομάδα είτε στην Ελλάδα είτε στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, δεν έπαυσε να συκοφαντεί. Πολλά κακά έχουν πει αυτοί ενάντια στους Αλβανούς, με πολλά εγκλήματα μας φόρτωσαν ενάντια στην ελληνική μειονότητα που ζει ευτυχισμένη στη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας, χάρτες διάφορους έχουν τυπώσει για να καθορίσουν «τα σύνορα μέχρι πού εκτείνεται η Βόρειος Ήπειρος» τους, όμως ποτέ δεν εκδώσαν κανένα χάρτη για να πουν ότι οι Αλβανοί έχουν εδαφικές διεκδικήσεις στο ελληνικό έδαφος, ότι ζητούν την Άρτα, την Πρέβεζα, τα Γιάννινα και ως τη Φλώρινα, ή και πιο πέρα, όπως ισχυρίζεται το ΤΑΝJUG. Όχι μόνον τόσο, αλλά ποτέ ο Τύπος τους και οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση μέχρι τώρα δε μίλησε για κάποιο παρόμοιο ζήτημα, γιατί ούτε προβλήθηκαν αξιώσεις από μέρους μας, ούτε ανακινήθηκε ποτέ αυτό το ζήτημα από μας.
__Έτσι, στα καλά καθούμενα, ένα ωραίο πρωί, ύστερα από τα τραγικά
γεγονότα που οι γιουγκοσλάβοι σωβινιστές προκάλεσαν στην Κοσόβα1, όπου για τρίτη και τέταρτη φορά η σέρβικη μυστική αστυνομία και ο στρατός εφάρμοσαν μια τρομαχτική γενοκτονία ενάντια στους Αλβανούς που ζουν στα εδάφη τους στη Γιουγκοσλαβία, μας έβγαλαν πως εμείς οι Αλβανοί μοιράσαμε τάχα στην Ουάσιγκτον και στην έδρα των Ενωμένων Εθνών κάποιον «χάρτη», όπου μέσα στα σύνορα της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας μπάσαμε και την Τσαμουριά!
— «Μεγαλοφυής εφεύρεση» της σατανικής γιουγκοσλάβικης αστυνομίας για να χαλάσει την καλή φιλία που υπάρχει ανάμεσα στη σοσιαλιστική Αλβανία και τη δημοκρατική Ελλάδα, πράγμα που δε συμφέρει στους μεγα-λοσέρβους και τους κρυφούς σοβιετικούς συμμάχους τους, οι οποίοι στήνουν αυτή την πρόκληση για να αποκρύψουν τη γενοκτονία στην Κοσόβα και για να «επιβεβαιώσουν» ότι «οι Αλβανοί όχι μόνο επεμβαίνουν στα εσωτερικά της Γιουγκοσλαβίας, αλλά επεμβαίνουν και έχουν εδαφικές διεκδικήσεις και προς την Ελλάδα» και, για να συμπληρώσουν το θεώρημα, συμπεραίνουν ότι «οι Αλβανοί είναι εθνικιστές, σωβινιστές, ιρρεδεντιστές». Συμβουλεύουμε τη σέρβικη μυστική αστυνομία τη φαντασία της γύρω από τον μεγαλοαλβανικό «σωβινισμό» με τη συνοδεία ασπρόμαυρων ή έγχρωμων χαρτών, να την επεκτείνει και στην Τουρκία, επειδή και εκεί κατοικούν Αλβανοί, γιατί όχι και στην Ιταλία όπου 5 αιώνες πριν έχουν μεταναστεύσει εκεί Αρβανίτες. Συνεπώς και γι' αυτούς μπορείτε να κάνετε χάρτες και να τους μοιράσετε στους δρόμους των Ενωμένων Πολιτειών της Αμερικής ή κάποιος άλλης χώρας.
— Εμείς λέμε στους μεγαλοσέρβους πως η φιλία του αλβανικού λαού με τον ελληνικό λαό ήταν στους αιώνες από τις καλύτερες και τις πιο ειλικρινείς. Το ίδιο και σήμερα αναδομείται μια τέτοια φιλία που εσείς και οι σύμμαχοι σας στα χαμένα προσπαθείτε να τη χαλάσετε.
— Μια τέτοια φιλία ποτέ δεν υπήρξε με τους μεγαλοσέρβους, γιατί αυτοί ήταν πονηροί, σωβινιστές και καταπιεστές.
Ακριβώς για να συγκαλύψετε τα αιματηρά εγκλήματα που κάνετε στην Κοσόβα, εσείς, κύριοι του Βελιγραδίου, μιλάτε με το στόμα και την πέννα κάποιου βορειοηπειρώτη σωβινιστή δημοσιογράφου, πληρωμένου από σας, γύρω από τα «εγκλήματα γενοκτονίας προς την ελληνική μειονότητα στην Αλβανία, τη φυλάκιση πλέον του μισού μειονοτικού πληθυσμού» και άλλες συκοφαντίες αυτού του είδους.
Κύριοι γιουγκοσλάβοι πράκτορες, αυτό το ψέμα και η συκοφαντία είναι πολύ χροντροκομμένα, όμως αυτές οι επινοήσεις σας δεν μας ανησυχούν γιατί, στην πραγματικότητα, σας ξεσκεπάζουν στα μάτια της παγκόσμιας κοινής γνώμης και εμείς δημοσιεύουμε τις «ανακαλύψεις» σας για να σας γνωρίσει καλά και ο ελληνικός λαός, και ο αλβανικός λαός, και η ελληνική μειονότητα στην Αλβανία.
— Εσείς καμώνεστε σαν να σας ανησυχεί «η ζωή και η τύχη» της ελληνικής μειονότητας της ΛΣΔ της Αλβανίας! Αφού θέλετε να γνωρίσετε τη ζωή και την τύχη τους, σας λέμε:
Η ελληνική μειονότητα χαίρει όλα τα δικαιώματα που έχουν και οι άλλοι πολίτες της Δημοκρατίας μας. Αυτά είναι επικυρωμένα στο Σύνταγμα της ΛΣΔΑ και εφαρμόζονται με αυστηρότητα. Προς τα μέλη της δεν υπάρχει καμιά διάκριση στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πεδίο. Σ' αυτούς είναι εγγυημένη και τους δημιουργήθηκαν συνθήκες για την ελεύθερη χρήση και καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας, της διαφύλαξης και της ανάπτυξης της κουλτούρας, του φολκλόρ και των παραδόσεων τους. Σε κάθε χωριό της ελληνικής μειονότητας υπάρχουν σχολεία διαφόρων κατηγοριών και στα δημοτικά το μάθημα γίνεται στη μητρική ελληνική γλώσσα. Για τη μειονότητα εκδίδονται μια εφημερίδα και πολλά βιβλία στην ελληνική. Κάθε νέος ή νέα που περατώνει οποιουδήποτε είδους παιδεία, μέση ή ανώτατη, και τέτοιοι είναι εκατοντάδες και χιλιάδες, έχει εξασφαλισμένη τη θέση δουλειάς πριν ακόμα τελειώσει τις σπουδές όχι μόνο στην περιοχή του, αλλά παντού στην Αλβανία. Οι διευθύνοντες όλων των οργάνων εξουσίας στις μειονοτικές περιοχές, οι πρόεδροι των γεωργικών συνεταιρισμών, οι κομματικοί γραμματείς και γραφεία, οι δικαστές, οι δάσκαλοι, οι γεωπόνοι, οι γιατροί και οι λοιποί ειδικοί είναι γιοι και θυγατέρες των μειονοτικών οικογενειών. Οι Αλβανοί και οι μειονοτικοί μαζί αγωνίστηκαν και έκαμαν θυσίες και μαζί νίκησαν. Οι Αλβανοί είχαν υποφέρει πολύ, όμως οι μειονοτικοί ακόμα πιο πολύ, γι* αυτό το Κόμμα και η εξουσία σκέφτηκαν πως αυτοί έπρεπε να βοηθηθούν με προτεραιότητα και έτσι έγινε. Στους κάμπους της Δρό-πολης και του Βούρκου όπου ζει το μεγαλύτερο μέρος της μειονότητας έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις, πράγμα που επέδρασε άμεσα στη βελτίωση της ζωής του λαού. Τα μειονοτικά χωριά είναι από τα πιο ανθισμένα στην Αλβανία. Παντού χτίστηκαν καινούργια σπίτια, παντού υπάρχουν ηλεκτρικό φως, υδραγωγεία, παιδικοί και βρεφικοί σταθμοί, νοσοκομεία ή ιατρεία, σπίτια και εστίες πολιτισμού, πλατύ εμπορικό δίχτυο.
— Έλληνες πολίτες κάθε κατηγορίας και κάθε επαγγέλματος επισκέφτηκαν τη σοσιαλιστική Αλβανία. Πήγαν και στα μειονοτικά χωριά, συνομίλησαν ελεύθερα με τους μειονοτικούς, έφαγαν στα σπίτια τους, τραγούδη-
σαν και χόρεψαν μαζί και έχουν γράψει και γράφουν συνεχώς με μεγάλη συμπάθεια για ό,τι είδαν και άκουσαν στην Αλβανία και στη μειονότητα. Με βεβαιότητα και με δίκιο αυτοί θα αγανακτήσουν για τις τερατώδικες συκοφαντίες των γιουγκοσλάβων τιτοϊκών.
— Θέλουν δε θέλουν οι Γιουγκοσλάβοι και οι σύμμαχοι τους, οι σχέσεις μεταξύ της Αλβανίας και της Ελλάδας δυνάμωσαν και θα δυναμώσουν σε κάθε πεδίο της ζωής.
— Συμπερασματικά, εμείς απορρίπτουμε με αγανάκτηση αυτή την ποταπή επινόηση που είναι συνέχεια πολλών άλλων επινοήσεων των τιτοϊκών.
Η Γιουγκοσλαβία, γέννημα της Συνθήκης των Βερσαλλιών, παρ' όλο που οι λαοί της έκαμαν ηρωικό αγώνα ενάντια στο ναζιφασισμό, κληρονόμησε, φύλαξε και ρίχνει στο βαμμένο από αίμα τραπέζι όλες τις μηχανορραφίες που εκείνον τον καιρό συνοψίστηκαν με το όνομα «Βαλκανικά προβλήματα». Η τιτοϊκή φατρία και και προπαντός εκείνη η μετατιτοϊκή αποπειράται να μετατρέψει τα Βαλκάνια και την ίδια την Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστι-κή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας σε μπαρουταποθήκη. Τα γεγονότα δείχνουν πως μέσα στην Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, ανάμεσα στις διάφορες φατρίες υπάρχουν διαφωνίες που μπορεί να ξεσπάσουν σε διεθνικές συγκρούσεις. Με τη Βουλγαρία οι διαφωνίες άρχισαν για τη Μακεδονία, την Κοσόβα τη μάτωσαν, στην Αλβανία επιτίθενται χωρίς λόγο και, σε συνεργασία με τους βορειοηπειρώτες, υποκινούν και στήνουν αντιαλβανικές μηχανορραφίες.
— Η μεγαλοσέρβικη φατρία έχει ανάψει το φυτίλι και άρχισε το πυρ. Από μέρους μας γίνεται το παν για να σταματήσει η καταστροφή που θέλουν να προκαλέσουν οι μεγαλοσέρβοι, όμως κάθε μέρα και περισσότερο αυτοί κλιμακώνουν τις ενέργειες ενάντια στους Αλβανούς που ζουν στη Γιουγκοσλαβία και ενάντια στη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας.
— Μ' αυτή την ευκαιρία εμείς προειδοποιούμε την παγκόσμια κοινή γνώμη να μην παραμένει ουδέτερη, ούτε και αδιάφορη, γιατί μπορεί να συμβούν ανεπανόρθωτα πράγματα. Όμως, αν συμβεί τίποτε, και όχι από φταίξιμο μας, θα πάθει όχι μόνο η Γιουγκοσλαβία, αλλά και η ειρήνη στην Ευρώπη, μπορεί και στον κόσμο, να μπει σε κίνδυνο. Δεν πρέπει να επαναληφθεί το Σαράγεβο!
Τα παθήματα πρέπει να γίνουν μαθήματα για την ανθρωπότητα και το γεγονός του Σαράγεβου θα γίνει μάθημα όταν θα μελετηθούν αντικειμενικά και ρεαλιστικά τα αίτια που το προκάλεσαν και ό,τι συνέβηκε ύστερα απ' αυτό το γεγονός. Όπως και να έχει, με την τύχη της σοσιαλιστικής Αλβανίας και με τους Αλβανούς που ζουν στη Γιουγκοσλαβία δε θα μπορέσουν να παίξουν πια όπως μετά το Σαράγεβο, και μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών.
Οι σημειώσεις αυτές χρησίμευσαν στο συγγραφέα να γράψει το άρθρο: «Η τι-τοϊκή Γιουγκοσλαβία, ο ασθενής των Βαλκανίων, υποδαυλίζει την αλβανό - ελληνική εχθρότητα», «Ζέρι ι Πόπουλλιτ», II Ιούνη 1981.
2 Βιργινία Τσουδερού, μέλος του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος.
3 Τότε υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας.
4. Την άνοιξη του 1981 η γιουγκοσλάβικη ηγεσία, χρησιμοποιώντας το στρατό και τα τανκς, εξαπέλυσε μια άγρια τρομοκρατία σε βάρος του λαού της Κοσόβας που ξεσηκώθηκε με ισχυρές διαδηλώσεις ενάντια στις αδικίες, ζητώντας η Κοσόβα να ανακηρυχτεί Δημοκρατία στα πλαίσια της Γιουγκοσλάβικης Ομοσπονδίας.

ΤΕΤΑΡΤΗ 21 ΟΧΤΩΒΡΗ 1981
ΝΕΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, πρόεδρος του κόμματος «Πανελλήνιο Σοσια-λιστικό Κίνημα», που νίκησε στις γενικές βουλευτικές εκλογές, σχημάτισε τη νέα ελληνική κυβέρνηση και σήμερα ορκίστηκε ενώπιον του προέδρου Καραμανλή.
Κατά την εκλογική καμπάνια, ο Παπανδρέου έχει δώσει πολλές υποσχέσεις τόσο για ό,τι αφορά το ξεπέρασμα των βαριών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, όπως είναι η ανεργία, οι υψηλές τιμές, η πτώση του βιοτικού επιπέδου, δηλαδή για αλλαγές στη βαριά οικονομική κατάσταση της χώρας, όσο και στο χώρο της εξωτερικής πολιτικής.

ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ ΝΑ ΒΑΛΕΙ ΣΦΗΝΕΣ ΣΤΗ ΦΙΛΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΒΑΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, ΘΑ ΑΠΟΤΥΧΟΥΝ
ΝΟΕΜΒΡΗ 1981

Άρχισε τις εργασίες του στα Τίρανα το 8ο Συνέδριο του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας. Στην έκθεση σχετικά με τη δράση της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας, ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα μίλησε για τους μεγαλειώδεις μετασχηματισμούς που έγιναν στη χώρα μας, για τις λαμπρές προοπτικές που αναμένουν το λαό μας. Έκανε επίσης ανάλυση των σημερινών πολιτικών προβλημάτων, στάθηκε στην κατάσταση στα Βαλκάνια, αναφερόμενος και στο ζήτημα των σχέσεων της χώρας μας με την Ελλάδα.
Τα προβλήματα των Βαλκανίων είναι τα ίδια που απασχολούν την Ευρώπη γενικά, αλλά εδώ εξ αιτίας της στρατηγικής θέσης που κατέχει η χερσόνησος αυτή και των παλιών ερίδων, οι διενέξεις είναι πιο οξυμμένες και οι κίνδυνοι μεγαλύτεροι.
Η κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκη και από το γεγονός ότι οι υπερδυνάμεις, ξεκινώντας από τα ηγεμονιστικά τους συμφέροντα και από την επιθυμία να μετατρέψουν τα Βαλκάνια σε «μόνιμη μπαρουταποθήκη», προσπαθούν να αναζωπυρώσουν τα πάθη και τα σωβινιστικά αισθήματα, να βάλουν αντιμέτωπους τους λαούς και τις χώρες των Βαλκανίων, να εμποδίσουν την ομαλή ανάπτυξη και τη θετική κατεύθυνση των σχέσεων ανάμεσα τους, να υπονομεύσουν την ενίσχυση της φιλίας ανάμεσα στους γειτονικούς λαούς.
Οι κίνδυνοι στα Βαλκάνια αυξαίνουν προπαντός και από τη συμμετοχή μερικών χωρών στους στρατιωτικούς και οικονομικούς συνασπισμούς των υπερδυνάμεων, από την ύπαρξη ξένων στρατιωτικών βάσεων, από την άδεια εισόδου και παραμονής στα λιμάνια και τα χωρικά τους ύδατα των αμερικάνικων και σοβιετικών πολεμικών στόλων κλπ.
Οι εξελίξεις αυτές δημιουργούν εντάσεις και κυοφορούν κινδύνους για τους βαλκανικούς λαούς. Σε κάθε κατεύθυνση και σε κάθε άποψη αυτές είναι αντίθετες με τις προσπάθειες και τους ειλικρινείς πόθους των λαών των Βαλκανίων για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, της κατανόησης και μιας πραγματικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών της χερσονήσου μας.
Η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας εμμένει στην άποψη ότι σήμερα οι αληθινοί πόθοι των λαών των Βαλκανίων, η ειρήνη και η σταθερότητα σ' αυτή την περιοχή μπορεί να εξυπηρετηθούν καλύτερα μην επιτρέποντας στις ιμπεριαλιστικές υπερδυνάμεις να επεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών της περιοχής μας και κάνοντας συγκεκριμένα και εποικοδομητικά βήματα για τη θετική ανάπτυξη των σχέσεων με βάση την πολιτική της καλής γειτονίας. Η κατάσταση στα Βαλκάνια θα βελτιωνόταν πολύ αν οι βαλκανικές χώρες αναλάμβαναν επίσημα την υποχρέωση να μην επιτρέψουν στις υπερδυνάμεις ώστε από το έδαφος τους να απειληθεί και να διακινδυνεύσει άλλη γειτονική χώρα. Η σοσιαλιστική Αλβανία, όπως στο παρελθόν έτσι και στο μέλλον θα εμμένει με συνέπεια σ' αυτή την πολιτική και θα καταβάλει κάθε προσπάθεια ώστε στις σχέσεις της με τα γειτονικά κράτη να επικρατεί ο αμοιβαίος σεβασμός και η πραγματική κατανόηση...
Η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας έχει αφιερώσει ιδιαίτερη προσοχή στην ενίσχυση των φιλικών σχέσεων με την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις αυτές αναπτύχθηκαν παραπέρα σ" όλους τους τομείς. Οι εμπορικές ανταλλαγές διευρύνθηκαν και αναπτύσσονται με επιτυχία σε όφελος των δύο πλευρών. Η συνεργασία στον τομέα της κουλτούρας, η ανταλλαγή καλλιτεχνικών συγκροτημάτων, οι αμοιβαίες επισκέψεις των ανθρώπων της τέχνης, της παιδείας και της επιστήμης βοήθησαν να γνωρίσουν ακόμα καλύτερα οι λαοί μας τις επιτεύξεις και τις προόδους ο ένας του άλλου. Αυτές συνέβαλαν στην ενίσχυση της αρχαίας και παραδοσιακής φιλίας που συνδέει τις δύο χώρες μας. Πεπεισμένη ότι οι σχέσεις φιλίας και κατανόησης μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας, ανταποκρίνονται, πλέρια στα κοινά* συμφέροντα και πόθους των λαών μας, η ΛΣΔ της Αλβανίας θα καταβάλει και στο μέλλον όλες τις προσπάθειες για τη διεύρυνση και την ανάπτυξη τους.
Διαπιστώνουμε με ικανοποίηση ότι και η ελληνική κυβέρνηση και ο ελληνικός λαός είναι προδιατεθειμένοι και επιθυμούν οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες μας να προωθούνται με βάση τη φιλία και την καλή γειτονία. Τα αισθήματα του αλβανικού λαού και του ελληνικού λαού ταυτίζονται σε πολλές κατευθύνσεις, αυτοί θέλουν το καλό και χαίρονται για τις προόδους ο ένας του άλλου, ξεκινώντας από την αρχή ότι ο καθένας είναι αφέντης στο σπίτι του και στη δουλειά του. Η φιλία ανάμεσα στον αλβανικό λαό και τον ελληνικό λαό είναι μια σταθερή φιλία, αυτή θα δυναμώνει και θα ανθίζει συνεχώς για το καλό των λαών μας, της ειρήνης και της ασφάλειας στα Βαλκάνια. Οι προσπάθειες οποιουδήποτε να βάλει σφήνες στη φιλία αυτή, θα απο-
τύχουν. Εμείς είμαστε πεπεισμένοι ότι τώρα έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες και οι δυνατότητες ώστε με κοινές προσπάθειες να παραμεριστεί κάθε εμπόδιο και να ανοίξει πλατύς δρόμος στην ανάπτυξη καρποφόρων σχέσεων και με αμοιβαίο όφελος μεταξύ των δύο φίλων χωρών μας.

Συνέχεια...