ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ - ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ ΛΑΟΙ (1977-1978, μέρος η')

ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΑΠΡΙΛΗ 1977
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
Τελευταία η ελληνική κυβέρνηση έχει κάμει μερικές προτάσεις γύρω από τις σχέσεις με τη χώρα μας. ΓΓ αυτές τις προτάσεις έδωσα στους συντρόφους τις εξής σκέψεις: Την πρόταση για το άνοιγμα της αεροπορικής γραμμής Αθήνα - Τίρανα εμείς μπορεί να τη δεχτούμε γιατί είναι και προς το συμφέρον μας.
Όσον αφορά τα συνοριακά προβλήματα εμείς πρέπει να ζητήσουμε από τους Έλληνες, πρώτο, να διακανονίσουμε τα ορόσημα και, δεύτερο, αυτοί να ακυρώσουν το νόμο τους σχετικά με την «εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία». Μια τέτοια κατάσταση είναι παράλογη, για το λόγο ότι εμείς τώρα διατηρούμε διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα. Και πριν απ' αυτές £«ς σχέσεις η ύπαρξη αυτού του νόμου ήταν μεγάλος παραλογισμός γιατί η Αλβανία ποτέ δεν ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ελλάδα. Η φασιστική Ιταλία ήταν εκείνη που επετέθηκε στην Ελλάδα και όχι η Αλβανία. Πάντα εμείς ήμασταν φίλοι με τον ελληνικό λαό.
Όσο για το θέμα του ανοίγματος του μεθοριακού σημείου της Κακαβιάς, νομίζω πως για τώρα αυτό μπορεί να χρησιμεύσει σαν σημείο πρόσβασης για τις ελληνικές προσωπικότητες, για τον πρεσβευτή, τους υπουργούς ή επιστήμονες που επιθυμούν να περάσουν με αυτοκίνητο από τη γραμμή της Κακαβιάς.

ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΜΑΗ 1977
Η ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΕΝΑΣ ΘΑΥΜΑΣΙΟΣ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΜΑΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Επισκέφτηκα σήμερα την Έκθεση «Αλβανική Λαϊκή Κουλτούρα» που άνοιξε με την ευκαιρία της Συνδιάσκεψης Εθνογραφικών Μελετών. Συναντήθηκα με τους συντρόφους Αλέξ Μπούντα' και Στεφανάκι Πόλο2 που με ενημέρωσαν για τη δουλειά που έγινε για να ανοίξει αυτή η έκθεση. Με συνόδευσαν και μου έδωσαν εξηγήσεις για τα διάφορα αντικείμενα στις προθήκες της έκθεσης. Κατά την επίσκεψη αντάλλαξα μ' αυτούς μερικές γνώμες σχετικά με την εθνογραφική επιστήμη σαν θαυμάσιος καθρέφτης της λαϊκής μας κουλτούρας.
Μπροστά στην προθήκη όπου είχε εκτεθεί η αλβανική τζουμπλέτα^, μεταξύ του συντρόφου Ενβέρ Χότζα και των συντρόφων Αλέξ Μπούντα και Στεφανάκι Πόλο έγινε ο παρακάτω διάλογος σχετικά με τη φουστα-νέλλα που διαδόθηκε και στην Ελλάδα:
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΣΤΕΦΑΝΑΚΙ ΠΟΛΟ: Αυτή είναι η τζουμπλέτα, σύντροφε Ενβέρ.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Ασφαλώς, εσείς διαβάσατε το βιβλίο του Μαγιάνι, για την επιστημονική αυθεντικότητα του οποίου δεν έχω κατά νου μου να συζητήσουμε, αλλά αν το διαβάσατε με προσοχή, θα θυμάστε όταν μιλάει για ένα μέρος της ετρουσκικής ενδυμασίας, που την παρομοιάζει με την τζουμπλέτα μας. Και πραγματικά η ομοιότητα μεταξύ τους είναι τόσο μεγάλη, που φαίνεται πως εκείνο το είδος ενδυμασίας να είναι μια σημερινή τζουμπλέτα, κομμένη σε κείνη την εποχή.
Έχω διαβάσει κάπου ότι η φουστανέλλα μας ήταν μακριά και οι Έλληνες την εκόντηναν. Μάλιστα τώρα αργότερα και μεις την κοντήναμε κάπως σε σύγκριση με εκείνη των πρώτων καιρών. Σήμερα υπάρχουν σε μας δύο είδη φουστανέλλας, μακριά και κοντή.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΑΛΕΞ ΜΠΟΥΝΤΑ: Η ταυτότητα της φουστανέλλας μας είναι ιστορικά αποδειγμένη από πολύ αρχαίους χρόνους. Με τη μεγάλη μετανάστευση των Άρμπερων ή των Αρβανιτών που συνέβηκε τον 14ο αιώνα και προπαντός στις περιοχές που απλώθηκε αυτός ο πληθυσμός, διαδόθηκε και η φουστανέλλα και από δω πέρασε μετά στην Ελλάδα. Αυτός είναι ο λόγος που η φουστανέλλα μας υπάρχει και στους Έλληνες και σε άλλες περιοχές·
ΣΥΝΤΡΟΦΙΣΣΑ ΝΕΤΖΜΙΕ ΧΟΤΖΑ: Ενώ υπάρχουν ορισμένοι σε μας που νομίζουν ότι την ενδυμασία αυτή την πήραμε από τους Έλληνες.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΑΛΕΞ ΜΠΟΥΝΤΑ: Ναι, ναι, έτσι νομίζουν. Να, για παράδειγμα, αυτή που εμείς τη λέμε ενδυμασία των γυναικών της Δρόπολης, είναι στην πραγματικότητα ενδυμασία με μακρόχρονες ρίζες στις αλβανικές εθνογραφικές παραδόσεις. Στην Ελλάδα η ενδυμασία αυτή χρησιμοποιείται και στις περιοχές που κατοικούν Αρβανίτες.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΕΝΒΕΡ ΧΟΤΖΑ: Έχω μερικά ιστορικά βιβλία των καθηγητών της Αθήνας, από καιρό γραμμένα. Σ' αυτά γίνεται λόγος για μας, και μιλούν με συμπάθεια μεγάλη, για το ρόλο και τη συμμετοχή των Αλβανών στην Επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα. Υπάρχουν σ' αυτά και ντοκουμέντα που λένε ότι ο Υψηλάντης έκανε έκκληση στους Αλβανούς: «Εγερθείτε Αλβανοί, να ενωθούμε κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας!».
Ανάφερα αυτά για να τονίσω ότι στην Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι προοδευτικοί και τίμιοι.
1. Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της ΛΣΔ της Αλβανίας.
2. Διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορίας.
3. Είδος χαρακτηριστικής αλβανικής ενδυμασίας γυναικών, χωρίς μανίκια, στενή στη μέση και με φαρδύ γύρο.

ΚΥΡΙΑΚΗ 19 ΙΟΥΝΗ 1977
Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΜΑΣ ΘΑ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΟ ΔΥΝΑΜΩΜΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΑΩΝ
Χάρηκα πολύ που ο πρεσβευτής μας στην Αθήνα μπόρεσε να εξασφαλίσει την άδεια από τις ελληνικές αρχές για να σταλεί στην Ελλάδα το Κρατικό μας Συγκρότημα Τραγουδιών και Χορών, αποτελούμενο από 80 άτομα. Επίσης οι Έλληνες θα στείλουν σε μας ένα δικό τους συγκρότημα από 60 άτομα. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ καλό πράγμα, γιατί θα συμβάλλει στη φιλία μεταξύ των δύο λαών μας, ανεξάρτητα από τη διαφορά των καθεστώτων.
Το καλλιτεχνικό μας συγκρότημα πηγαίνει στην Ελλάδα με πολύ καλές προθέσεις, με καθαρούς σκοπούς για να δείξει στον αδελφό ελληνικό λαό τις προόδους της χώρας μας και του λαού μας που οικοδομεί το σοσιαλισμό και αυτό δεν το επιβάλλει σε κανέναν. Ας δει ο ελληνικός λαός τη μεγάλη δύναμη που δημιούργησαν σήμερα το Κόμμα και το σοσιαλιστικό μας καθεστώς, πώς αναπτύχθηκαν στη χώρα μας η κουλτούρα και η λαϊκή τέχνη, με τόση μεγάλη ποικιλομορφία, με τόσο λεπτό γούστο, με παραδειγματική ανδρεία, με τιμιότητα που φαίνεται σε κάθε λέξη, σε κάθε τραγούδι και σε κάθε χορό. Ας δει την ικανότητα των ανθρώπων μας, τη σβελτάδα και τον πατριωτισμό τους, ας δει τα διεθνιστικά αισθήματα μας, την ξέχωρη φιλία που τρέφουμε εμείς για τον αδελφό ελληνικό λαό καθώς και την επιθυμία μας να ζούμε σε φιλία μεταξύ μας.
Ο σκοπός λοιπόν της μετάβασης στην Ελλάδα του Συγκροτήματός μας Τραγουδιών και Χορών έχει μεγάλη σημασία για μας. Και το ελληνικό συγκρότημα που θα ' ρθει στην Αλβανία ξέρουμε ότι κι αυτό έχει σκοπό να δείξει στο λαό μας την ανάπτυξη της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και κουλτούρας.
Καθώς διαπιστώνουμε έχει τώρα κάποιο χρονικό διάστημα που στην Ελλάδα γίνεται μια θετική προπαγάνδα για τη χώρα μας. Αυτό γίνεται από
ανθρώπους με προαίρεση καλή απέναντι στη χώρα μας και από προοδευτι-κούς παράγοντες. Αυτοί οργανώνουν συσκέψεις, εσπερίδες, προβολές κινη-ματογραφικών ταινιών μας, αγοράζουν και τους αρέσουν πολύ αυτά τα φιλμ, γιατί, ανεξάρτητα που στην Ελλάδα υπάρχει το καπιταλιστικό καθεστώς, α-κόμα και στοιχεία της συντηρητικής αστικής τάξης, όταν βλέπουν τα τόσο ωραίαδικά μας φιλμ, που μιλούν για τη ζωή και την καθαρή συνείδηση, την ορμητική επαναστατική ανάπτυξη της νεολαίας μας, λένε: «Αυτά είναι φιλμ για τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας». Γι' αυτό το λόγο τα δικά μας φιλμ έ-χουν κάνει μεγάλη εντύπωση στις γραμμές των προοδευτικών ανθρώπων στην Ελλάδα.
Η μετάβαση του Κρατικού μας Συγκροτήματος Λαϊκών Τραγουδιών και Χορών στην Ελλάδα θα δημιουργήσει αναμφίβολα συμπάθεια και ενθουσια- σμό ακόμα μεγαλύτερο απ' ό,τι δημιούργησαν εκεί οι εβδομάδες του αλβα- νικού φιλμ, για λόγους που είτε στην Αθήνα, είτε στη Θεσσαλονίκη, στον Πειραιά και παντού όπου οι Έλληνες συμφωνήσουν με μας για να πάει το συγκρότημά μας, εκείνοι θα ιδούν με τα μάτια τους τους ανθρώπους μας που τραγουδούν, που χορεύουν, θα καταλάβουν τα λόγια των τραγουδιών, το περιεχόμενο τους και αυτό θα κάνει πράγματι μεγάλη εντύπωση. Γι αυτό να ετοιμαστούμε ώστε την επιχείρηση αυτή, προς εξυπηρέτηση της φιλίας των δύο λαών μας, να την πραγματοποιήσουμε όσο γίνεται καλύτερα.

ΠΟΓΚΡΑΝΤΕΤΣ, ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1977
ΟΙ ΣΩΒΙΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΝΟΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΟΥ ΠΡΕΣΒΕΥΤΗ
Σε συνομιλία που είχε ο γιουγκοσλάβος πρεσβευτής στην Αθήνα με τον πρεσβευτή μας είπε: «Έχω πληροφορηθεί ότι οι Έλληνες ετοιμάζουν στη Θεσσαλονίκη ένα συνέδριο των ελλήνων Μακεδόνων. Σε μας δεν αρέσει κάτι τέτοιο, επειδή είμαστε πολύ ευαίσθητοι και δεν επιθυμούμε οι Έλληνες να κάνουν τέτοια συνέδρια με τους Μακεδόνες».
Τίθεται το ερώτημα: Γιατί πρέπει οι Έλληνες να μην κάνουν τέτοια συνέδρια με τους Μακεδόνες υπηκόους τους, που ζουν στην Ελλάδα, και οι γιουγκοσλάβοι σοβινιστές να έχουν το δικαίωμα να κρατούν στο ζυγό ένα εκατομμύριο οχτακόσιες χιλιάδες Αλβανούς, στους οποίους έχουν δημιουργήσει όλες αυτές τις δύσκολες καταστάσεις, τους είχαν κλείσει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεν τους άφηναν να διδάσκονται τη μητρική γλώσσα, τους σήκωσαν και τους έστειλαν στην Τουρκία κλπ., κλπ.; Γιατί οι γιουγκοσλάβοι σωβινιστές είχαν το δικαίωμα να κουρντίζουν προπαγανδιστές ενάντια στη Λαϊκή Δημοκρατία της Αλ-. βανίας καί να ετοιμάζουν και τώρα τέτοιους; Νομίζουν ότι αυτοί μπορούν να κάνουν συνέδρια με τις εθνικές μειονότητες που ζουν στη Γιουγκοσλαβία, ενώ οι άλλοι δεν πρέπει να κάνουν. Η στάση αυτή δείχνει φυσικά τις σωβινι-στικές απόψεις των Γιουγκοσλάβων.
Οι γιουγκοσλάβοι σωβινιστές ζητούν να δημιουργήσουν τη μεγάλη Γιουγκοσλαβία, επιθυμούν οι Έλληνες να αναγνωρίσουν το ότι και οι Μακεδόνες που κατοικούν στην Ελλάδα είναι τμήμα του πληθυσμού της Μακεδόνικης δημοκρατίας μέσα στη Γιουγκοσλάβικη Ομοσπονδία Επίσης ζητούν ώστε και οι Βούλγαροι να αναγνωρίσουν ότι στο Πιρίν υπάρχει μια μακεδόνικη μειονότητα, έτσι που κάποτε οι Γιουγκοσλάβοι να μπορέσουν μ ' αυτούς τους Μακεδόνες να επεκτείνουν τα σύνορα τους, μάλιστα να πάρουν και τη θεσσαλονίκη. Όταν η υπόθεση έρχεται να σκεφθείς περί επιστροφής των κατοικημένων από Αλβανούς αλβανικών εδαφών στη Γιουγκοσλαβία, αυτό δεν συμφέρει στους Σέρβους και Γιουγκοσλάβους σωβινιστές. Μάλιστα οι σέρβοι και γιουγκοσλάβοι σωβινιστές προσπαθούν τις πολιτιστικές σχέσεις που διατηρεί η Αλβανία με την Κοσόβα,
να τις περιορίσουν εξαιρετικά πολύ. Τα συγκροτήματα μας τα πηγαίνουν να δίνουν παραστάσεις σε αίθουσες όπου έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώνουν μόνο δικούς τους ανθρώπους. Στη Στρούγκα, λόγου χάρη, οι γιουγκοσλάβοι σωβινιστές δεν επέτρεψαν στο συγκρότημα μας «Τσερτσίζ Τόπουλι», που είχε προσκληθεί στο φεστιβάλ της Όχριδας, να δώσει τις παραστάσεις του. Αυτή η αυθαίρετη στάση αποτελούσε μεγάλο σκάνδαλο, ώσπου έφτασε οι Γιουγκοσλάβοι να ζητήσουν συγγνώμη γι' αυτή την αδιαντροπιά που έκαμαν στη Στρούγκα.
Οι μακεδόνες ηγέτες εποδείχνονται πιο καθολικοί από τον πάπα, πιο σωβινιστές από τους Σέρβους. Αυτοί τώρα συμπεριφέρονται προς τους Αλβανούς με τρομερή και επαίσχυντη αυθάδεια, με τόσο προσβλητικό και τόσο ερεθιστικό τρόπο, που φυσικά, οι Αλβανοί της Μακεδονίας δε θα τους ξεχάσουν εύκολα.
Αυτό σε κάνει να κρίνεις ότι τα λόγια του σωβινιστή γιουγκοσλάβου πρεσβευτή στην Αθήνα λέγονται για σωβινιστικούς σκοπούς.

ΔΕΥΤΕΡΑ.
τρίτη 16 αυγουστου 1977
ευχάριστη συναυλία του ελληνικου καλλιτεχνικου συγκροτήματος «μαρινελλα»
Είδα σε μετάδοση από το σταθμό μας τηλεόρασης την παράσταση του ελληνικού συγκροτήματος «Μαρινελλα», αυτό της κυριότερης τραγουδίστριας του συγκροτήματος. Η συναυλία ήταν ωραία και άρεσε στους θεατές. Το λέω αυτό γιατί είδα και άκουσα ότι οι θεατές χειροκροτούσαν παρατεταμένα και θερμά την παράσταση. Η συναυλία αυτή άρεσε σ' όλους μας, και σε εμένα, και στη Νετζμίε και σε όλα τα άλλα μέλη της οικογένειας μας.
Μου άρεσε ιδιαίτερα η μουσικότητα των τραγουδιών που ερμήνευσε η καλλιτέχνιδα Μαρινελλα. Είναι πραγματικά μια ταλαντούχα τραγουδίστρια, με φωνή ευχάριστη και αρμονική, φάνηκε πως είναι μεγάλη καλλιτέχνιδα, γιατί τραγουδούσε ελεύθερα και με μεγάλη εκφραστικότητα. Όταν άκουγες αυτή να τραγουδάει σου δημιουργούνταν η εντύπωση πως καταλαβαίνεις το περιεχόμενο του τραγουδιού χωρίς καθόλου να ξέρεις την ελληνική γλώσσα.
Τα τραγούδια που τραγούδησε αυτή η καλλιτέχνιδα αφιερώνονταν κυρίως στην αγάπη, αλλά είχε και τραγούδια με κοινωνικά θέματα. Τραγούδησε για τη δύστυχη ζωή των μεταλλωρύχων, για τη ζωή των φτωχών ναυτεργατών του Πειραιά κλπ. Ένας άλλος τραγουδιστής του συγκροτήματος τραγούδησε και για τη βαριά μετανάστευση που υπάρχει στο Νότιο γείτονα μας.
Η ορχήστρα αυτού του συγκροτήματος, είχε επίσης υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο και συνόδευε ωραία την τραγουδίστρια κατά την παράσταση. Κατά ιδιαίτερο τρόπο μου έκανε εντύπωση εκείνος που έπαιζε μπουζούκι. Ήταν μεγάλος μαέστρος στο χειρισμό αυτού του οργάνου. Έκανε μια σπάνια ερμηνεία και με μεγάλο ταλέντο στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι που εκτέλεσε.
Γενικά εγώ λέω ότι η εκδήλωση του ελληνικού συγκροτήματος «Μαρινελλα» θα συμβάλει στη σύσφιξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ αλβανικού
και ελληνικού λαού. Η τέχνη παίζει μεγάλο ρόλο στη γνωριμία των λαών και στην προσέγγιση τους, διότι σε κάθε καλλιτεχνική παράσταση αντικαθρεφτί-ζονται η ψυχή, τα χαρακτηριστικά, τα αισθήματα, οι επιδιώξεις και οι επιθυμίες του λαού. Φυσικά, όταν εκδηλώνονται ρεαλιστικά, με ζεστασιά και όταν ερμηνεύονται με καλλιτεχνική μαεστρία, αφήνουν βαθιές εντυπώσεις στους θεατές, αναζωογονούν και πλουτίζουν τα φιλικά αισθήματα μεταξύ των λαών.

Κυριακη 21 αυγουστου 1977
ΛΑΟΣ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΟ ΦΟΛΚΛΟΡ
Έμαθα ότι μια ομάδα κριτικών τέχνης και λογοτεχνίας έκαναν κάποιο γράμμα σχετικά με το ελληνικό καλλιτεχνικό συγκρότημα «Μαρινέλλα», που έδωσε παραστάσεις στη χώρα μας. Γενικά, αυτοί που έκαναν το γράμμα δε μιλούν άσχημα για το συγκρότημα, αλλά λένε πως «δεν είχε όσο έπρεπε και όπως έπρεπε λαϊκά τραγούδια, δε φάνηκε το φολκλόρ του ελληνικού λαού». Με άλλα λόγια κριτικάρουν γι' αυτό τα αρμόδια ιδρύματα μας.
Η κριτική αυτών των ανθρώπων δεν είναι σωστή και από πολιτική άποψη. Ο ερχομός στην Αλβανία του ελληνικού συγκροτήματος έχει πολιτικό χαρακτήρα και η πολιτική είναι βέβαια συνδεμένη και με την καλλιτεχνική πλευρά αυτού του συγκροτήματος. Αυτοί οι λογοτεχνικοί - καλλιτεχνικοί «κριτικοί» πρέπει να ξέρουν ότι τώρα οι σχέσεις με την Ελλάδα όλο και καλλιτερεύουν. Αυτό δε σημαίνει ότι η Ελλάδα έγινε σοσιαλιαστικό κράτος. Όχι, αλλά οι καταστάσεις και τα συμφέροντα της, καθώς και τα δικά μας συμφέροντα το απαιτούν να λιώσει ο πάγος, μα εμείς να μένουμε βέβαια στις θέσεις μας αρχών. Στο κράτος μας συμφέρει να τηρεί με την Ελλάδα καλές σχέσεις γειτονίας και στις σχέσεις αυτές περιλαβαίνονται και οι πολιτιστικές σχέσεις. Αυτοί πρέπει να ξέρουν ότι στην Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πολλά για την Αλβανία, θέλω να πω ότι κάνουν καλή προπαγάνδα υπέρ της χώρας μας. Επί του παρόντος οι ελληνικές εφημερίδες γράφουν για την Αλβανία, δημοσιεύουν άρθρα μας, προβάλλονται εκεί αλβανικά φιλμ κλπ., κλπ. Αυτό είναι πολύ καλό πράγμα.
Σ' αυτές τις συνθήκες συμφωνήσαμε η ελληνική πλευρά να στείλει ένα καλλιτεχνικό συγκρότημα και εμείς, επίσης^ θα στείλουμε ένα δικό μας καλλιτεχνικό συγκρότημα, πολύ μεγαλύτερο μάλιστα απ' αυτό που ήρθε από την Ελλάδα κι αυτό η Ελληνική Κυβέρνηση το δέχτηκε. Επομένως, από πολιτική πλευρά, αυτό είναι μια επιτυχία.
Σήμερα στην Ελλάδα γίνεται κάποια προπαγάνδα υπέρ της σοσιαλιστικής Αλβανίας, τηρείται μια στάση καλοπροαίρετη προς τη χώρα μας και πι-
στεύουμε ότι ο ελληνικός λαός αγαπάει την Αλβανία. Ωστόσο γνωρίζουμε ότι οι μοναρχοφασίστες και οι βορειοηπειρώτες δεν πέθαναν, ούτε και η πολιτική της Μεγάλης Ιδέας, αλλά αυτά τα αντιδραστικά ρεύματα έχουν μουδιάσει προς το παρόν, διότι συμφέρει στην Ελληνική Κυβέρνηση να έχει καλές σχέσεις με μας.
Για τον ερχομό του ελληνικού συγκροτήματος, η πρεσβεία μας στην Αθήνα συζήτησε φυσικά με την ελληνική πλευρά και τους είπε ότι καλό θα είναι το συγκρότημα να έχει όσο γίνεται φολκλορικά λαϊκά κομμάτια, γιατί εμείς επιθυμούμε να έχει πλήρη επιτυχία το συγκρότημα τους όταν θα 'ρθει σε μας και να δυναμώσει έτσι η φιλία. Τόσο μπορούσαμε να κάνουμε εμείς σ' αυτή την κατεύθυνση, ενώ σύμφωνα μ' αυτούς τους «έξυπνους» εμείς δεν κάναμε πολλά. Ένα αυτό. Αυτή είναι η πολιτική πλευρά, αλλά και την καλλιτεχνική πλευρά αν πάρουμε, μου φαίνεται πως αυτοί οι κριτικοί δεν έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις για την ελληνική τέχνη και λαογραφία.
Παρ' όλο που δεν έχω πολλές γνώσεις για την κατάσταση αυτής της λαογραφίας, αλλά από τα διαβάσματα μου σχετικά με την ιστορία του ελληνικού λαού, με την ανάπτυξη των τεχνών και της κουλτούρας του, μπορώ να πω μερικά λόγια.
Με βάση τις γνώσεις μου μπορώ να πω με σιγουριά ότι η Ελλάδα, έτσι όπως και η χώρα μας, έχει ένα πλούσιο και ποικίλο φολκλόρ. Ο λαός μας φυλάσσει τις παραδόσεις αυτού του δικού του μεγάλου πλούτου και ο ελληνικός λαός φυλάσσει, επίσης, μέχρι ενός βαθμού τον πλούτο του και τις παραδόσεις του. Αλλά ενώ στη χώρα μας το φολκλόρ έχει αναπτυχθεί πολύ ορμητικά, στην Ελλάδα δεν έχει αυτή την ανάπτυξη λόγω του ότι στη μουσική και καλλιτεχνική ζωή αυτής της χώρας μπήκαν οι μοντερνιστικές επιρροές. Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι το ελληνικό φολκλόρ εξαφανίστηκε. Απ' ό,τι ξέρω, το ελληνικό φολκλόρ είναι στενά συνδεμένο κυρίως με τη θρησκεία και την εκκλησία, γι' αυτό και στην Ελλάδα οι φολκλορικοί χοροί και τραγούδια εκτελούνται πιότερο κατά τις θρησκευτικές γιορτές στις εκκλησίες και τα μοναστήρια. Η λειτουργία παίζει κάποιο ρόλο σ' αυτό το φολκλόρ και, όταν μιλάμε για τις παραδόσεις του ελληνικού φολκλόρ, σύμφωνα με τη φιλολογία που έχω διαβάσει, δεν πρέπει να παραβλέπεται η θρησκευτική επιρροή.
Στην Ελλάδα, κατά τις γιορτές ή τις Κυριακές, οι δρομίσκοι, οι ρούγες και οι πλατείες κατακλύζονται από κόσμο, τα σπίτια μοσκοβολούν ψητό αρνί και κρασί ρετσίνα. Στις γιορτές αυτές ο λαός γλεντάει οι γυναίκες ντυμένες τα πολύχρωμα παραδοσιακά κουστούμια, με πλατιά μανίκια, με άσπρα μαντήλια δεμένα στο κεφάλι κλπ., κλπ., στήνουν χορούς. Πρέπει να ξέρουμε ότι οι Έλληνες είναι τραντισιοναλιστές. Στην πλαγιά του Παρνασσού, στα χωριά, όπως για παράδειγμα στην Αράχωβα κοντά στους Δελφούς, γίνονται κάθε χρόνο φολκλορικές γιορτές που αφιερώνονται, λόγου χάρη, στον Άη Γιώργη κλπ. Υπάρχουν τραγούδια και χοροί για τους δράκοντες, υπάρχουν και τραγούδια που αφιερώνονται στα κατορθώματα του Απόλλωνα, του Ά- γιου Νικολάου κλπ., ενώ στο μεγαλύτερο θεό των Ελλήνων, στο Δία, σύμφωνα με το σημερινό φολκλόρ έδωσαν τη μορφή του 'Αϊ Λια. Εκείνοι διατηρούν, λόγου χάρη, στην Κρήτη τις παραδόσεις των Μυκηνών, αλλά πάντα συνδεμένες με την εκκλησία. Σε μικρούς καθεδρικούς ναούς της Κρήτης εκείνοι κάνουν και θυσίες.
Στην Εύβοια, στην Αττική, μέχρι κάποιου σημείου και στην Πελοπόννησο διατηρούνται οι φολκλορικές παραδόσεις, αλλά όχι στο βαθμό που διατηρούνται στη βορειοδυτική Ελλάδα, όπου υπάρχει μια ανάπτυξη του φολκλόρ σ' αυτές τις μορφές και διαστάσεις όπως στα χωριά μας. Παρ" όλο που στα ελληνικά χωριά άρχισαν να εξαφανίζονται ακόμα και τα παλιά λαϊκά όργανα, υπάρχουν εντούτοις θαυμαστές της λαογραφίας που φυλάσσουν τα φολκλορικά τραγούδια και χορούς.
Έχω διαβάσει ότι ο όμιλος του φολκλορικού μπαλέτου που ονομάζεται «Δώρα Στράτου» διαφυλάσσει τα λαϊκά τραγούδια και χορούς και έχει δημιουργήσει μερικούς χορούς που και στην εποχή μας μπορούμε, μέσα απ' αυτά, να δούμε το ένδοξο παρελθόν του ελληνικού λαού. Για παράδειγμα, ένας από τους ωραίους χορούς της ανδρείας που υπάρχουν στο ελληνικό φολκλόρ, απ' ό,τι έχω διαβάσει, είναι αυτός που λέγεται «Πυρρίχιος». Στο ελληνικό φολκλόρ υπάρχουν και τραγούδια ηρωισμού, και άλλα ακόμα τραγούδια, που είναι από τα πιο όμορφα που δημιούργησε το ελληνικό λαϊκό πνεύμα. Αυτά τραγουδιούνται με τη συνοδεία της λύρας και αφιερώνονται στα ανδραγαθήματα των ελλήνων καπεταναίων στον πόλεμο κατά των Ο-σμανλήδων.
Ωστόσο, στην Ελλάδα, καθώς φαίνεται, παραμελήθηκαν τώρα τα τραγούδια των κλεφτών, τα τραγούδια των παλληκαριών. Μόνο στα χωριά, ή στα ποτοπωλεία, οι χωρικοί ή οι εργάτες όταν σχολάνε, σιγοτραγουδούν λαϊκά τραγούδια, έχοντας μπροστά το ποτήρι με το ουζάκι και το κοκορέτσι.
Δεν ήτανε σωστό να μην ευχαριστηθούμε εμείς απ' αυτό το φολκλόρ που μας παρουσίασε το συγκρότημα «Μαρινέλλα».
Μπορούμε να πούμε ότι η ελληνική ορχήστρα της Μαρινέλλας που έδωσε παραστάσεις στη χώρα μας, έγινε θερμά δεχτή, λόγω του ότι τα τραγούδια και οι χοροί της ήταν μελωδικοί, περιείχαν τον πόνο, την αγάπη και τις ελπίδες του ελληνικού λαού. Κατά τη γνώμη μου, απ' όσο εγώ γνωρίζω την ελληνική τέχνη μέσα από τα διαβάσματα και τους πίνακες, η ερμηνεία των τραγουδιών ήταν πολύ ωραία, κατά πρώτο λόγο από την ίδια τη Μαρινέλλα, την κυριότερη καλλιτέχνιδα, που με τα τραγούδια, τη μιμική και με τις χειρονομίες της έμοιαζε με τις χορωδίες και τους χορευτές της αρχαίας εποχής, εκδηλούμενα με τέχνη στα δράματα του Αισχύλου, του Αριστοφάνη και των άλλων μεγάλων ελλήνων συγγραφέων, που παίζονταν στο αμφιθέατρο των Δελφών, της Δωδώνης, στο Πάνθεον της Αθήνας και όπου αλλού. Στην πλαστική τους, οι επιδέξιες κινήσεις των δαχτύλων και των χεριών αυτής της ελληνίδας καλλιτέχνιδας έμοιαζαν ακριβώς τα μνημεία της εποχής του Πραξιτέλη, του Περικλή, τα μνημεία της Αφροδίτης και της Νίκης της
Σαμοθράκης. Παρακολουθούσα με προσοχή την ερμηνεία των τραγουδιών αυτής της διάσημης τραγουδίστριας και σκεφτόμουν για την περίφημη ελληνική τέχνη.
Η ερμηνεία έπαιξε μεγάλο ρόλο στην παρουσίαση με υψηλό επίπεδο των λαϊκών τραγουδιών και χορών, αλλά και το κοινωνικό περιεχόμενο τους δεν ήταν άσχημο. Η Μαρινέλλα τραγούδησε δύο - τρία ερωτικά τραγούδια. Και καλά έκανε. Γιατί, οι δικοί μας λαϊκοί τραγουδιστές, οι καλλιτέχνες και ο λαός δεν τραγουδάνε μήπως τραγούδια ερωτικά; Τραγουδούν, μα πως δεν τραγουδούν. Και καλά κάνουν. Το Κόμμα λέει να τραγουδιούνται και τραγούδια του έρωτα, γιατί χωρίς έρωτα δεν υπάρχει ζωή. Το ελληνικό συγκρότημα εκτός από τον έρωτα, τραγούδησε και τη βάρκα που βούλιαζε στο Αιγαίο. Το μελωδικό τραγούδι του γενάτου ναυτικού δίνει καθώς πρέπει τον τόνο της συμφοράς που είχε πάθει. Άκουσα ότι κάποιος «υπερπουριτανός» είπε πως θα ήταν καλύτερα εκείνος να μην είχε γενιάδα, αλλά αυτός ο άνθρωπος πρέπει να ξέρει ότι εκείνος δεν ήταν ασκητής και ας έχει υπόψη του ότι ο ναυτικός που γυρίζει το Αιγαίο Πέλαγος και τη Μεσόγειο, όταν του πνίγεται η βάρκα δεν έχει καιρό να ξουρίζεται, να στολίζεται και να μοσκο-λιβανίζεται.
Και οι άλλοι χοροί, όπως λόγου χάρη ο χορός που συνοδευόταν με το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», ερμηνεύτηκαν πολύ ωραία και όχι σαν «boogie woogie», όπως είπαν. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για το λαϊκό τραγούδι που συνοδευόταν'με μπουζούκι και που ήταν ένα αριστούργημα της ελληνικής λαογραφίας. Επίσης με κοινωνικό περιεχόμενο και συγκινητικό ήτανε και το τραγούδι της ξενιτιάς κλπ.
Για όλους αυτούς του λόγους εμείς μπορούμε να πούμε ότι το συγκρότημα της Μαρινέλλας ήταν διαλεχτό, άρεσε στο λαό μας και άφησε καλές εντυπώσεις.
Να πω την αλήθεια δεν μου καλοφάνηκε όταν μου είπαν πως τη στιγμή που το συγκρότημα αυτό έδωσε την πρώτη παράσταση, μια πολύ ωραία εμφάνιση, όπου παρευρίσκονταν πολλά στελέχη μας, σε κάποιον δεν άρεσε, λέει, που η Μαρινέλλα κουνούσε τους ώμους της στο ρυθμό της μουσικής τζαζ, που μιμούνταν χορούς των αφρικανικών λαών.
Και στις παραστάσεις των δικών μας λαϊκών συγκροτημάτων, οι κοπέλες μας κουνούν τους ώμους μπροστά στο κοινό. Τότε, γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν κριτικάρουν τις δικές μας χορεύτριες για τέτοιες παραστάσεις, αλλά τη χειρονομία της Μαρινέλλας, που, απ' ό,τι μου είπαν, δεν είναι έτσι όπως αυτοί ισχυρίζονται. Αυτή χτυπούσε με το ντέφι τη μέση της, τους μηρούς. Τι θα κάνανε αυτοί εδώ οι άνθρωποι αν ζητήσει να ' ρθει να δώσει παραστάσεις και να χορέψει ένα συγκρότημα κάποιας αφρικανικής χώρας, από την Ουγκάντα, λόγου χάρη, ή από την Τανζανία, η μουσική και οι χοροί των οποίων δεν μοιάζουν καθόλου με τα δικά μας; Το κράτος μας θα τα δεχτεί οπωσδήποτε αυτά τα συγκροτήματα και πρέπει να χειροκροτείται η λαογρα- φία τους, διότι εκφράζει τις επιδιώξεις εκείνων των λαών, τον αγώνα και την κουλτούρα τους.
Κάθε λαός έχει και την κουλτούρα του. Εμείς έχουμε τη δική μας κουλτούρα, εκείνοι έχουν τη δική τους κουλτούρα, αλλά εμείς πρέπει να πάρουμε ό,τι το καλό από την κουλτούρα των ξένων και εκείνοι, αν θέλουν, ας πάρουν από την κουλτούρα μας ό,τι τους αρέσει. Εμείς είμαστε διεθνιστές και βλέπουμε τα πράγματα στο μαρξιστικό - λενινιστικό πρίσμα, πράγμα που κατ" ουδένα τρόπο δε σημαίνει να είσαι συντηρητικός, σεχταριστής ή φιλελεύθερος.
Στην τέχνη πρέπει ταυτόχρονα να βλέπουμε και την πολιτική πλευρά. Όπως μου είπαν, όχι μόνον οι παραστάσεις, αλλά και η πολιτική στάση του συγκροτήματος ήταν πολύ προοδευτική και πολύ καλοπροαίρετη προς τη χώρα μας. Παντού αυτοί εκφράστηκαν με ζεστασιά για την εγκάρδια υποδοχή που τους επιφύλαξε ο λαός μας στην Κορυτσά και αλλού.

ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΟΧΤΩΒΡΗ 1977
ΤΑ ΟΣΤΑ ΤΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΠΑΤΡΙΩΤΗ ΧΑΣΑΝ ΠΡΙΣΤΙΝΑ ΘΑ ΕΡΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
Με χαροποίησε η είδηση που η ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε την παραλαβή από μέρους μας των οστών του εξέχοντα αλβανού πατριώτη, Χασάν Πριστίνα. Πρέπει να παραλάβουμε το συντομότερο τα οστά του και να τα φέρουμε στην πατρίδα. Ύστερα πρέπει να προετοιμαστούμε στα οστά αυτού του πατριώτη και επιφανούς άνδρα του αλβανικού έθνους να κάνουμε μια μεγαλόπρεπη υποδοχή και ταφή. Παντού όπου θα περάσουν τα οστά του, να τους γίνει υποδοχή με λαό. Έτσι να γίνει και στα Τίρανα, να εκφωνηθούν λόγοι, να γραφούν και άρθρα, και τέλος το φέρετρο με τα οστά του να περάσει από την Πούκα και να ενταφιαστεί στο Κούξι.
Νομίζω ότι πρέπει να καλέσουμε και Κοσοβάρους να παρευρεθούν σ' αυτή την κηδεία. Μπορούμε να προσκαλέσουμε ιδιαίτερα και πρέπει να προσκαλέσουμε, αν υπάρχουν, και μέλη της οικογένειας του.

Αργυρόκαστρο, τεταρτη 22 μαρτη 1978
ΠΟΛΥ ΘΕΡΜΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΑ ΑΔΕΡΦΙΑ ΔΡΟΠΟΛΙΤΕΣ
Από μερικές μέρες τώρα βρίσκομαι για επίσκεψη στην επαρχία Αργυροκάστρου. Σήμερα, στο κέντρο του Συνεταιρισμού Ανώτερου Τύπου της Γράψης, είχα μια πολύ θερμή και αδερφική συνάντηση με το λαό της περιοχής της Δρόπολης. Χιλιάδες μειονοτικοί Δροπολίτες, παρά τη μεγάλη βροχή, είχαν έρθει εδώ να πάρουν μέρος στη μεγάλη συγκέντρωση.
Χαιρέτησα τους παρευρισκόμενους εξ ονόματος του Κόμματος και από μέρους μου προσωπικά. Αφού τους μίλησα για τα δεινά που ο λαός της περιοχής της Δρόπολης, καθώς και όλος ο λαός μας, τράβηξε στο παρελθόν κάτω από τα αντιλαϊκά καθεστώτα, για τις ολόπλευρες και μεγάλες νίκες που πέτυχε σήμερα με τον αγώνα του και τη δουλειά του, με την καθοδήγηση του Κόμματος και με τη βοήθεια της λαϊκής εξουσίας σ' όλα τα πεδία της ζωής καθώς και για το καλύτερο μέλλον που τον αναμένει, μίλησα και για ορισμένα προβλήματα που σχετίζονται με τη μητρική τους γλώσσα και κουλτούρα. Τους έκανα έκκληση να διαφυλάξουν και να αναπτύξουν την ελληνική γλώσσα, τη μητρική γλώσσα του λαού της μειονότητας.
Μίλησα και για μια σειρά τρέχοντα γεγονότα της διεθνούς ζωής, καθώς και για τη φιλία, για τις σχέσεις και την αμοιβαία συμπάθεια μεταξύ του λαού μας και του ελληνικού λαού. Εμείς, είπα στους Δροπολίτες, έχουμε αγαπήσει τον ελληνικό λαό και τον αγαπάμε διότι είναι λαός τίμιος, λαός έξυπνος που πολέμησε για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του. Μαζί αγωνιστήκαμε στα περασμένα χρόνια και στους σύγχρονους καιρούς με τον αδερφό ελληνικό λαό. Όσον αφορά τη φιλία ανάμεσα στους δύο λαούς μας, είπα ότι αυτή συνδέεται με το αίμα για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία ενάντια στους ίδιους εχθρούς.
Σήμερα η ελληνική κυβέρνηση είναι υπέρ της βελτίωσης των σχέσεων με την Αλβανία και εμείς πάμε βελτιώνοντας τες. Αυτό πάντα έχει βρει κατανόηση στον αλβανικό λαό και στην Αλβανική Κυβέρνηση. Τόνισα με την
ευκαιρία αυτή ότι με την Ελλάδα είμαστε γείτονες, ότι τίποτα το κακό από μέρους μας δεν μπορεί να έρθει στην Ελλάδα και αυτό το ξέρει ο ελληνικός λαός. Τα αισθήματα του ελληνικού λαού και του αλβανικού λαού ταυτίζονται, ο ένας θέλει το καλό του άλλου, φυσικά ο καθένας στον τόπο του, ο καθένας στη δουλειά του.
Οι παρευρισκόμενοι στη συγκέντρωση εξέφρασαν με παρατεταμένες επευφημίες την αγάπη για το Κόμμα Εργασίας και την αποφασιστικότητα τους να βαδίσουν στο δρόμο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η ΦΙΛΙΑ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ ΕΙΝΑΙ ΔΕΜΕΝΗ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ ΠΟΥ ΧΥΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ
22 ΜΑΡΤΗ 1978
Από το λόγο στη μεγάλη συγκέντρωση στη Γράψη με το λαό της περιοχής της .Δρόπολης.
Αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες, μητέρες και πατέρες, αδερφές και αδέρφια Δροπολίτες,
Είμαι πολύ ευτυχής που βρίσκομαι κοντά σας. Ο καιρός σήμερα μας πάει βροχερός και μουσκέψαμε, αλλά δε μας εμποδίζει αυτό καθόλου να κάνουμε τη συνάντηση μας. Εμείς δε φοβηθήκαμε ούτε τα πολυβόλα, ούτε τους όλμους κ«ι ούτε τα κανόνια του εχθρού, γι' αυτό δεν υπάρχει λόγος να φοβηθούμε από τη βροχή και τις βροντές.
"Ευχαριστώ πολύ! Εγώ, ο Ενβέρης, δεν ξέρω ελληνικά1. Λυπάμαι που δεν μπόρεσα να μάθω την ωραία ελληνική γλώσσα όταν ήμουν στο σχολείο. Όταν λέω δεν μπόρεσα να μάθω την ελληνική, έχω υπόψη ότι δεν έφτασα να διαβάσω στη γλώσσα τους τον Όμηρο, το Σοφοκλή, τον Αριστοτέλη, το Δημόκριτο, αυτούς τους μεγάλους στοχαστές και φιλόσοφους του αθάνατου ελληνικού πολιτισμού, που πολύ με έχουν προσελκύσει όταν τους έχω διαβάσει στα γαλλικά και αλβανικά.
Τώρα καλά2, θα μιλήσω αλβανικά, γιατί και η αλβανική είναι επίσης ωραία γλώσσα, είναι η γλώσσα του αλβανικού λαού, της κοινής μας πατρίδας, της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας." Πρώτα, επιθυμώ να σας ευχαριστήσω από καρδιάς για τον ερχομό σας εδώ, γιατί πονέσαμε και θέλω να σας βλέπω και να με βλέπετε. Πέρασε πολύς καιρός που δεν σας είχα δει, αλλά με το νου και την καρδιά μου σας θυμόμουν και σας ένιωθα συνεχώς. Έχω παρακολουθήσει με προσοχή τη δουλειά και τις επιτεύξεις όλης της μειονότητας και της επαρχίας Αργυροκάστρου.
Η ελληνική μειονότητα και ο αλβανικός λαός, και ιδιαίτερα ο λαός της επαρχίας Αργυροκάστρου, ήταν και είναι στενά συνδεμένοι σαν το κρέας με το νύχι, σ' όλους τους καιρούς αγαπούσε και υποστήριζε ο ένας τον άλλο. Φυσικά, εδώ δε μιλάω για τους πρόστυχους μπέηδες και αγάδες του Αργυροκάστρου, που ήταν εχθροί του λαού, αλλά μιλώ για το φτωχό λαό της Δρόπολης και του Αργυροκάστρου που ιστορικά ήταν κοντά ο ένας στον άλλο.
Θυμάμαι όταν ερχόταν σπίτι μας ο μπάρμπα Μίχος, ένας φτωχός μειονοτικός γέρος, κοντός και λιγνός άντρας και μαυρισμένος από την αθλιότητα και μας έφερνε φορτωμένο στο γάιδαρο λίγο καλαμπόκι. Όταν ο καημένος ο Μίχος μας έφερνε εκείνο το λίγο καλαμπόκι εμείς χαιρόμασταν πάρα πολύ. « Έλα δω παιδί μου!»1, μου έλεγε, με 'βαζε καβάλα στο γαϊδούρι2 του και έβγαζε μετά από την ξεσκισμένη βράκα του δυο μικρά ξυλάγγουρα. - Να παρ' τα, παιδί μου, μου έλεγε, «δεν έχουμε, τίποτα δεν έχουμε»3.
Η αγάπη μας για το λαό της μειονότητας ποτέ δεν έσβησε, αυτή ατσαλώθηκε με την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αλβανίας και κατά τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα. Το Κόμμα μας, ιδρυμένο από τα παιδιά της Αλβανίας και της μειονότητας, πάλεψε να δυναμώνει και να σφυρηλατείται στους αιώνες η ενότητα και η αγάπη μεταξύ μας.
Αλβανοί και μειονοτικοί μαζί πολέμησαν και έκαναν θυσίες κατά τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα και νίκησαν. Απόκτησαν και έκαμαν δική τους την Αλβανία. Σαν έδιωξαν τους ξένους, ξεκούμπισαν τους αγάδες, ξε-κούμπισαν τους μπέηδες και τη δύναμη την πήρε στα χέρια του ο λαός, για να επιβάλει τους νόμους του και να οικοδομήσει εκείνη την κοινωνία για την οποία είχε χύσει αίμα και ιδρώτα, είχε υποφέρει. Ο λαός με επικεφαλής το ένδοξο Κόμμα του, εγκαθίδρυσε την λαϊκή του εξουσία και οικοδόμησε τη σοσιαλιστική κοινωνία που απολαμβάνουμε σήμερα.
Από τις πρώτες κιόλας μέρες μετά την Απελευθέρωση, το Κόμμα σκέφτηκε ότι όλο τον αλβανικό λαό έπρεπε να τον συνειδητοποιήσει για τα καθήκοντα που έμπαιναν μπροστά του και να δημιουργούσε εκείνες τις δυνατότητες ώστε σταδιακά να αναπτύσσονταν οι παραγωγικές δυνάμεις και να καθιερώνονταν νέες παραγωγικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, με σκοπό να βελτιωνόταν και να προόδευε η ζωή της χώρας. Και ο καιρός απέδειξε ότι το Κόμμα σκέφτηκε σωστά.
Το Κόμμα προσανατόλισε ώστε κλάδος ηγετικός στην οικονομία να εί ναι η βιομηχανία, αλλά βάση να μείνει η γεωργία, γι' αυτό έδωσε οδηγίες να αφιερωνόταν συνεχώς προσοχή στη γεωργία. Τι σήμαινε να αφιερώναμε προσοχή στη γεωργία; Αυτό σήμαινε οι αγρότες να έπαιρναν τη γη γιατί ανήκε σ' αυτούς και όχι σε άλλον. Γι' αυτό το σκοπό έγινε η Αγροτική Μεταρρύθμιση. Ύστερα το Κόμμα είπε: Αυτούς τους κάμπους θα τους αφήσουμε όπως ήταν πριν; Όχι, δε θα τους αφήσουμε έτσι, αλλά θα τους κάνουμε εύφορους, θα ξηράνουμε τα έλη, θα κάνουμε κανάλια για την άρδευση τους, θα φέρουμε μηχανές και αργότερα θα κατασκευάσουμε εργοστάσια λιπασμάτων, θα αυξήσουμε την κτηνοτροφία, θα επεκτείνουμε την οπωροκαλ-λιέργεια. Αυτά είπε το Κόμμα, και εμείς όλοι, με εμπιστοσύνη στο λόγο του ανασκουμπωθήκαμε στη δουλειά. Κι εσείς, Δροπολίτες, ήσασταν από εκείνους τους ηρωικούς αγρότες της σοσιαλιστικής Αλβανίας που επιδοθήκατε πρώτοι στο έργο αυτό.
Να με συμπαθάνε οι Δροπολίτες άντρες, για τους οποίους έχω σέβας, αλλά η αλήθεια είναι ότι πρέπει να βγάζουμε το καπέλο μας μπροστά στις γυναίκες της Δρόπολης, διότι αυτές ήταν που με προσήλωση βάλθηκαν να φροντίσουν αυτή τη γη, αυτούς τους κάμπους. Δε θέλω να πω ότι οι Δροπολίτες άντρες δεν ήταν εργατικοί, διότι κι αυτοί οι καημένοι για να εξασφαλίσουν το ψωμί, έχουν δοκιμάσει στη ράχη τους τα μαύρα κακά της ξενιτιάς. Ραγίζονταν η καρδιά και η ψυχή τους όταν έπαιρναν το δρόμο της ξενιτιάς και άφηναν εδώ νέες τις γυναίκες τους και μικρά τα παιδιά τους. Η ελπίδα ότι έξω, πουλώντας τη δύναμη των χεριών τους, θα μπορούσαν να καζαντί-σουν κάτι για την οικογένεια τους, τους έκανε να φεύγουν σ' άλλους τόπους. Ναι, αλλά οι ελπίδες τους έλιωναν σαν τ' αλάτι στο νερό, όταν έβλεπαν τις συνέπειες από τις μεγάλες κρίσεις που προκαλούσαν οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, που έκαναν ακόμα μεγαλύτερη τη μιζέρια τους.
Όταν εγκαθιδρύσαμε την εξουσία, το Κόμμα και η Κυβέρνηση σκέφτηκαν από τις πρώτες μέρες για την ανάπτυξη της γεωργίας σ' όλες τις πεδιάδες της Αλβανίας και ιδιαίτερα στον κάμπο της Δρόπολης. Γιατί υπήρχε αυτή η σκέψη ιδιαίτερα για τη Δρόπολη; Μήπως άραγε επειδή έτσι θέλησε ο Ενβέρ Χότζα, ως Πρώτος Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος; Όχι, η θέση μας για τις εθνικές μειονότητες δεν είναι καθόλου συμπτωματική, αλλά έχει την εξήγηση της στο γεγονός ότι στο εθνικό ζήτημα το Κόμμα μας έχει καθοδηγηθεί και καθοδηγείται από τη μαρξιστική - λενινιστική ιδεολογία, ότι οι Αλβανοί και οι μειονοτικοί είχαν υποφέρει πολύ, μάλιστα οι μειονοτικοί ακόμα πιο πολύ, ότι οι Αλβανοί και οι μειονοτικοί πολέμησαν και νίκησαν από κοινού.
Δεν θέλω να απαριθμήσω με τη σειρά όλα όσα έκανε το Κόμμα για όλη την Αλβανία και ιδιαίτερα για τη Δρόπολη, επειδή αυτά τα ξέρετε καλά και μόνοι σας. Να, εδώ μπροστά μας, απλώνεται αυτός ο τόσο όμορφος, τόσο εύφορος κάμπος, κεντημένος από τους χρυσοχέρηδες συνεταιριστές, έτσι καθώς είναι όμορφα κεντημένα τα φουστάνια των Δροπολιτισσών. Αν και σήμερα δεν έχουμε ήλιο, εμείς αποθαυμάζουμε με ευχαρίστηση τον ωραίο κά-
μπο της Δρόπολης, που τον ομόρφηνε το σοσιαλιστικό μας καθεστώς, οι μεγάλες μαρξιστικές - λενινιστικές ιδέες, ιδέες του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας, ο νους και τα χέρια σας, αδερφές και αδέρφια Δροπολίτες.
Εμείς νιώθουμε περήφανοι όταν ακούμε και βλέπουμε τις μεγάλες προόδους που σημείωσε όλη η περιοχή σας. Καμαρώνουμε όταν ακούμε για τις υψηλές αποδόσεις που είχατε στο στάρι, στο καλαμπόκι, στο τριφύλλι, στα καπνά, όταν βλέπουμε να εκτρέφονται εδώ αγελάδες που δίνουν γάλα σε ικανοποιητική ποσότητα και ότι χάρη στη δουλειά σας και τη φροντίδα σας θα αυξήσουν ακόμα την απόδοση τους. Η άλλοτε Δρόπολη, που δεν είχε ούτε κοπριά, γιατί τις σβουνιές των ζώων ο Δροπολίτης τις μάζευε και τις κολλούσε στους τοίχους να στεγνώσουν για να τις κάψει, είναι τώρα εξασφαλισμένη με θέρμανση, το λίπασμα που παίρνει από τα ζώα το επεξεργάζεται και το ρίχνει στα χωράφια μαζί με το χημικό λίπασμα, για την παραγωγή του οποίου το Κόμμα κατασκεύασε ισχυρά εργοστάσια.
Είμαστε εξαιρετικά χαρούμενοι που από τους κόλπους του λαού της μειονότητας βγήκαν εξαίρετοι αγωνιστές, παρτιζάνοι, ήρωες και ηρωίδες του λαού, που δεν λογάριασαν ούτε τη ζωή τους για τη λευτεριά του. Και στις μέρες μας αναδείχτηκαν αντάξιοι γιοι όπως ο Ηλίας Κίκης και πολλοί άλλοι που έδωσαν τη ζωή τους για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ενωμένοι με το λαό σαν το νύχι με το κρέας, πήγαν και στις πιο απόμακρες περιοχές της πατρίδας και εκεί προσέφεραν τις γνώσεις τους, που πήραν στα σχολεία της Δρόπολης, στα σχολεία του Αργυροκάστρου και σ' όλα τα σχολεία της Αλβανίας.
Οι κομμουνιστές δουλέψανε ολόψυχα ώστε σε κάθε χωριό της Δρόπολης να υπάρχει σχολείο στην ελληνική γλώσσα. Σαν μαρξιστής - λενινι-στής, λέω ότι πρέπει να διατηρηθεί και αναπτυχθεί η ελληνική γλώσσα, η μητρική γλώσσα του λαού της μειονότητας. Αυτό το απαιτεί ο προλεταριακός διεθνισμός, το απαιτεί το Κόμμα μας Εργασίας Αλβανίας, που μένει πάντα ακλόνητο σ' αυτή την αρχή, διότι είναι η γλώσσα της μάνας. Το μειονοτικό παιδί πρέπει να μαθαίνει τα ελληνικά, ενώ εσείς οι μεγάλοι δεν πρέπει να τα ξεχάσετε. Εσείς πρέπει να αγαπάτε με την ίδια δύναμη και την αλβανική γλώσσα, τη γλώσσα της κοινής μας σοσιαλιστικής πατρίδας, διότι τα αγόρια και τα κορίτσια σας δε θα δουλέψουν, δε θα μεταδίνουν τις γνώσεις μόνον εδώ στη μειονότητα, αλλά θα τη μεταλαμπαδεύσουν σε όλη την πατρίδα μας, τη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας. Η αλβανική γλώσσα είναι και αναγκαία, και αγαπητή για σας. Εγώ νιώθω μεγάλη ικανοποίηση που, για να επικοινωνήσω με σας, δεν υπάρχει ανάγκη να έχω κοντά μου μεταφραστή, γιατί όλοι σας καταλαβαίνετε την αλβανική.
Να αγαπάτε και να σέβεστε τους δασκάλους των σχολείων της μειονότητας γι' αυτό το μεγάλο καθήκον που έχουν εκτελέσει και εκτελούν, διότι είναι εκείνοι που σας διαπαιδαγώγησαν, σας δίδαξαν και σας διάπλασαν από τα θρανία του σχολείου ακόμα με τα υψηλά ιδανικά του κομμουνισμού, για να γίνετε πατριώτες και να αγαπάτε τη μεγάλη μας σοσιαλιστική πατρίδα. Είναι απόλυτα απαραίτητο, αδέρφια και αδερφές, να έχουμε πάντα ατσάλινη την ενότητα γύρω από το Κόμμα, γιατί μόνο το Κόμμα μας έβγαλε στο φως, μόνον η ιδεολογία του Κόμματος μας έδωσε δύναμη, μας έδωσε ψυχή, μας έδωσε καρδιά, μας άνοιξε τα μάτια, μας έδειξε πώς έπρεπε να αγωνιστούμε, να εργαστούμε, μας έδειξε πώς να συνδεθούμε αναμεταξύ μας και να οικοδομήσουμε την καινούργια ζωή. Και η καινούργια ζωή σε μας ανθίζει. Ο σοσιαλισμός στη χώρα μας οικοδομείται με επιτυχία. Το μέλλον της Αλβανίας θα είναι ακόμα πιο ωραίο. Δεν είναι συνήθιό μας να καυχιόμαστε, αλλά όλοι το ξέρουν ότι αυτά που λέει το Κόμμα μας, εκείνα τα σχέδια που γίνονται, εκτελούνται. Είναι γεγονός ότι τα σχέδια που καταρτίζονται για την ανάπτυξη της οικονομίας και της κουλτούρας για τη Δρόπολη, το Αργυρόκαστρο, την Αυλώνα, τα Τίρανα κλπ., πραγματοποιούνται με επιτυχία.
Την ενότητα του λαού με το Κόμμα πρέπει να τη σφυρηλατούμε συνεχώς. Μα πώς γίνεται αυτή η σφυρηλάτηση; Αυτή γίνεται με το να καταλαβαίνεις καλά την ιδεολογία μας, με το να καταλαβαίνεις καλά τον προλεταριακό διεθνισμό, με το να αγαπάμε ειλικρινά ο ένας τον άλλο, καταπολεμώντας τις κακίες, τα μίση και βρισκόμενοι ο ένας στο πλευρό του άλλου, όπως παράγγελνε ο Μαρξ όταν έγραφε το Μανιφέστο: Προλετάριοι, συσφίξτε τις γραμμές ο ένας στο πλευρό του άλλου, μην αφήνετε κανένα άνοιγμα στους κόλπους σας και προχωράτε μετωπικά ενάντια στην αστική τάξη να την συντρίψετε! Κι εμάς τους Αλβανούς αυτό μας διδάσκει το Κόμμα μας, να κρατάμε τις γραμμές μας συμπαγείς, να προχωρούμε ο ένας στο πλευρό του άλλου. Και βαδίζοντας μπροστά, ο σοσιαλισμός οικοδομείται, η χώρα ανθίζει, η ψυχή των ανθρώπων ομορφαίνει. Αυτός είναι ο δρόμος της ευτυχίας του λαού μας, κι εμείς τον οικοδομούμε με επιτυχία.
Εσείς, σύντροφοι μειονοτικοί, είστε άνθρωποι έξυπνοι, τα ζητήματα τα καταλαβαίνετε σωστά πολιτικά και την ιδεολογία του Κόμματος την αφομοιώνετε. Αυτό το βλέπω όχι μόνο γενικά, αλλά και συγκεκριμένα στους συντρόφους μου μειονοτικούς που είναι στην ηγεσία του Κόμματος. Τα στελέχη της μειονότητας εργάζονται με αξιοσύνη και ωριμότητα, διευθύνουν επιχειρήσεις και τομείς εργασίας βαρυσήμαντους για τη χώρα μας και το Κόμμα μας, γιατί είναι αφοσιωμένοι σ' αυτό το λαό, αφοσιωμένοι στο Κόμμα και δε λυπούνται ούτε τη ζωή τους για την πατρίδα, καθώς δε την λυπήθηκαν οι σύντροφοι τους που έπεσαν στον αγώνα. Και μερικά μειονοτικά στελέχη του Κόμματος, που δε ζουν πια, έχουν εργαστεί με αφοσίωση και σε μαρξιστικό - λενινιστικό δρόμο για τη σοσιαλιστική Αλβανία.
Γι' αυτή τη γη, και εσείς, αγρότες μειονοτικοί, πολεμήσατε, γι' αυτό και την αγαπάτε ολόψυχα, και το Κόμμα σας λέει: Να την αγαπάτε ολόψυχα! Το Κόμμα θα σας βοηθήσει με όλες τις δυνάμεις για να δημιουργηθεί εδώ όχι μόνο τόσο όσο δημιουργήθηκε. Μην ικανοποιείστε μ" αυτό, αλλά να δημιουργήσετε μεγαλύτερη αφθονία. Γιατί το λέω αυτό; Το λέω επειδή είμαστε σίγουροι στις δυνάμεις μας. Ο λαός, με επικεφαλής το Κόμμα, έσχισε βουνά, νίκησε τους εχθρούς. Πολλοί και άγριοι ήταν οι εχθροί που μας κατάχτησαν
και μας έκαψαν, αλλά εμείς τους νικήσαμε. Ο εχθρός προπαγάνδιζε ότι αυτά τα «παιδαρέλια» δε θα είναι σε θέση να διακυβερνήσουν, αλλά το δικό μας κράτος των εργατών και των αγροτών τους έβαλε κάτω από τα πόδια του όλους εκείνους τους εχθρούς που σήκωσαν χέρι εναντίον του. Το χτύπημα μας ενάντια τους ήτανε τόσο συντριπτικό, που αυτοί δε θα ξαναβρούν ποτέ τον εαυτό τους.
Το Κόμμα μας διδάσκει ότι το καθετί οικοδομείται με δουλειά, αλλά τη δουλειά πρέπει να την ενώνουμε με τις γνώσεις. Για να δουλευτεί καλά το χωράφι, για να εκτρέφονται καλά τα ζώα, πρέπει να συγχωνεύεται η πείρα και οι γνώσεις. Μα δεν αρκούν μόνο αυτά, γιατί εκτός απ' αυτά χρειάζεται και η βροχή, και ο ήλιος. Για ήλιο αυτό το μήνα έχουμε ανάγκη, γιατί τα χωράφια βάρυναν από τις βροχές και χρειάζεται να τα ετοιμάσουμε για τη σπορά του καλαμποκιού. Και ο καιρός θ' ανοίξει. Να, απ' τα τώρα μου φαίνεται πως βγαίνει ο ήλιος. Ωστόσο, εμείς δεν τα περιμένουμε όλα από τον καιρό, διότι είμαστε από εκείνους τους θεληματίες και εργατικούς ανθρώπους που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε και τις κακές καιρικές συνθήκες. Γιατί μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε; Διότι έχουμε μεγάλο θάρρος και εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, διότι έχουμε μέσα εργασίας και είμαστε προικισμένοι με πείρα και γνώσεις. Τη γενική εμπειρία και την πραχτική της καθημερινής δουλειάς να μην τα παραβλέπουμε, γιατί αυτές έβγαλαν και την επιστήμη. Ο μεγάλος αγώνας των λαών έκανε τον Καρλ Μαρξ να βγάλει την αθάνατη θεωρία του, η οποία καθοδηγεί σήμερα τους λαούς στην επανάσταση.
Για να πάμε εμπρός, το Κόμμα μας λέει να ανταλλάσσουμε την καλή πείρα μεταξύ μας. Αυτός είναι ο λόγος που έρχονται σε σας ομάδες απ' όλες τις περιοχές της Αλβανίας να πάρουν πείρα, όπως και από δω πηγαίνουν άνθρωποι στις άλλες περιοχές της χώρας. Η πραχτική πείρα του καθενός, ενωμένη με τις γνώσεις και με την αγροτεχνική επιστήμη, κάνει να προωθείται η παραγωγή.
Η ζωή μας είναι όμορφη. Η χώρα μας προχωρεί και είναι ακατάβλητη...
Οι Αλβανοί και η εθνική ελληνική μειονότητα στην Αλβανία έχουν αγαπήσει και αγαπάνε τον ελληνικό λαό, γιατί είναι λαός τίμιος, αγαπητός και έξυπνος, που έχει αγωνιστεί για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του. Με τον αδερφό ελληνικό λαό εμείς έχουμε σμίξει τ' άρματα και έχουμε πολεμήσει από κοινού, στους περασμένους και στους σύγχρονους καιρούς. Ο μεγάλος ποιητής μας Ναΐμ Φράσερι, που έχει σπουδάσει στη Ζωσιμαία Σχο-λή στα Γιάννενα, έχει γράψει ένα ωραίο ποίημα για την αγάπη και τη φιλία του αλβανικού λαού με τον ελληνικό λαό. Το ποίημα αυτό είναι μεγάλο και δεν το θυμάμαι καλά να το πω κι εδώ σε σας, αλλά και μόνοι σας εσείς μπορείτε να το διαβάσετε6. Στους δύσκολους καιρούς για τον ελληνικό λαό, ο αλβανικός λαός πολέμησε από κοινού μ αυτόν. Την Ελληνική Επανάσταση του 1821 καθοδηγούμενη από τον καπετάν Αλέξανδρο Υψηλάντη, το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τη Μπουμπουλίνα, μια ικανή και εξαίρετη γυναίκα της Ελληνικής Επανάστασης, όλοι την πρόδωσαν, αλλά οι Αλβανοί όχι. Ο τσάρος της Ρωσίας, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι την πρόδωσαν, ενώ οι Αλβανοί με το Μάρκο Μπότσαρη, τον Τζαβέλλα από το Σούλι πολέμησαν μέχρι τέλους πλάι πλάι με τα αδέρφια Έλληνες. Η αντίσταση του Υψηλάντη και του Κολοκοτρώνη τελεσφόρησε στο Μωριά, όπου ήταν και οι πυρήνες των παλιών Αλβανών.
Αρβανίτες παινεμένοι
που ειν' ο Αλή Πασάς, καημένοι1.
Ο Αλή Πασάς, όπως ξέρετε, ήταν ένας φεουδάρχης, αλλά τα συμφέροντα του εκείνες τις στιγμές ταίριαζαν με τα συμφέροντα της Ελληνικής Επανάστασης. Όταν είχε σχηματιστεί η «Φιλική Εταιρία» ο Κολοκοτρώνης είπε: Να καλέσουμε και τον Αλή Πασά σ' αυτή την Εταιρία.
— Να τον καλέσουμε, είπε και ο Μάρκος Μπότσαρης, παρ' όλο που ο Αλή είχε σκοτώσει τους Σουλιώτες.
— Να μας βοηθήσει καλύτερα απ' έξω, είπε κάποιος άλλος. Πολλοί άλλοι από δω, από την Αλβανία, αγωνίστηκαν πλάι πλάι με
τους Έλληνες και γι' αυτούς το λαϊκό τραγούδι λέει:
Ω καράβια σεις που πλέτε σ' όποιο λιμάνι αγκυροβολείτε, στη Μπουμπουλίνα πάντε πείτε: Μαύρο μαντάτο, Μπουμπουλίνα καλή Σου σκοτώσανε τον Κιαφζεζαλή.
(Ο Κιαφζεζαλή ήταν από την Κολωνία2 και πολεμούσε από κοινού με τους Έλληνες για την απελευθέρωση από τους Τούρκους).
Και η Μπουμπουλίνα απαντάει:
Αν δεν τον είχαν σκοτώσει, άντρα θα τον είχα πάρει. Η φιλία μας με τον ελληνικό λαό είναι δεμένη με το αίμα που χύθηκε στον αγώνα για λευτεριά και ανεξαρτησία ενάντια στους κοινούς εχθρούς. Επί του παρόντος οι έλληνες κυβερνήτες δηλώνουν ότι είναι υπέρ της καλ-λιτέρευσης των σχέσεων με την Αλβανία και, στην πραγματικότητα, εμείς πάμε βελτιώνοντας αυτές τις σχέσεις. Εκείνοι είχαν βρει πάντα κατανόηση στον αλβανικό λαό και στην Αλβανική Κυβέρνηση. Με την Ελλάδα έχουμε εμπορικές και μορφωτικές ανταλλαγές. Σε λίγες μέρες θα καθιερωθεί η αεροπορική γραμμή Τίρανα - Αθήνα. Σύντομα έρχεται για δεύτερη φορά στην Αλβανία ο υπουργός Εμπορίου της Ελλάδας για την υπογραφή μιας εμπορικής συμφωνίας. Οι σχέσεις αυτές είναι πολύ ωφέλιμες για τους δυο λαούς μας, που επιθυμούν να δυναμώσουν τη φιλία, να ζήσουν σαν καλοί γείτονες. Τίποτα το κακό δεν μπορεί να έρθει από μέρους μας στην Ελλάδα και αυτό το ξέρει ο ελληνικός λαός. Το κακό στους λαούς μας μπορεί να έρθει από τους εχθρούς της λευτεριάς και της ανεξαρτησίας των λαών. Τα αισθήματα του ελληνικού λαού και του αλβανικού λαού ταυτίζονται, ο καθένας τους θέλει το καλό του άλλου, και φυσικά, ο καθένας στον τόπο του, ο καθένας στη δουλειά του. Πάνω σ' αυτές τις βάσεις εμείς επιθυμούμε να αναπτύξουμε την ειλικρινή φιλία.
Η πολιτική της Αλβανίας δεν αρέσει μόνον σ' εκείνους που μας έχουν καρφί στα μάτια τους, κι αυτό επειδή εμείς λέμε την αλήθεια, επειδή προοδεύουμε, επειδή ξέρουμε να αμυνόμαστε από τον εχθρό. «Τον φίλο να τον αγαπάς, τον εχθρό να τον μισείς», λέει ο λαός μας. Εκείνοι που έχουν επιχειρήσει να βλάψουν τα συμφέροντα του αλβανικού λαού ποτέ δεν πέτυχαν, διότι ο λαός μας ήξερε να πολεμήσει άφοβα ενάντια σε τέτοιους εχθρούς όπως οι φασίστες και ναζιστές, οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές και οι σοβιετικοί σοσιαλιμπεριαλιστές και άλλοι. Ο αλβανικός λαός, με επικεφαλής το Κόμμα του, έχει πάρει όλα τα μέτρα για την άμυνα της χώρας...
Θα σας μιλήσω λίγο και για την τέχνη και την κουλτούρα. Δε θέλω να σας κάνω κολακεία, αλλά η λαϊκή σας τέχνη, τα τραγούδια και οι χοροί σας, διακρίνονται για τη μουσικότητα, για τον ωραίο ρυθμό, για την κομψότητα, είναι δηλαδή, όπως λέμε, πολιτισμένη τέχνη. Σαν βγαίνουν στη σκηνή οι Δροπολίτες και οι Δροπολίτισσες, παρατηρείται αμέσως μια μεγάλη αγαλία-ση στους θεατές των θεάτρων και της σκηνής. Στον έξω κόσμο άφησαν καλές εντυπώσεις όλα τα λαϊκά μας τραγούδια και χοροί. Έχετε δει από την τηλεόραση πως όταν πήγε στην Ελλάδα το Καλλιτεχνικό μας Συγκρότημα Λαϊκών Τραγουδιών και Χορών, είχε παντού πολύ μεγάλη επιτυχία. Ο λαός και οι ελληνικές αρχές υποδέχτηκαν με καλή θέληση και ενθουσιασμό το Κρατικό Συγκρότημα Λαϊκών Τραγουδιών και Χορών της Αλβανίας, σε όλους άρεσαν πολύ τα τραγούδια μας και οι χοροί, καθώς και οι εθνικές μας ενδυμασίες, για τα οποία ποιητές, συγγραφείς και καλλιτέχνες έγραψαν με ζεστασιά στις εφημερίδες και τα περιοδικά της Ελλάδας. Κάποιος δημοσιογράφος Αθηναίος έγραψε για το χαρακτηριστικό των χορευτών μας, για εκείνες τις ιδιότητες που έχουν υπογραμμίσει συχνά οι ξένοι: « Όταν χο-ρεύουν οι Αλβανοί είναι ελαφροί σαν πούπουλα, αλλά η γης σειέται κάτω από τα πόδια τους». Παντού όπου έχουν πάει τα κορίτσια και τα αγόρια μας είχαν μεγάλη επιτυχία. Έχουν δώσει συναυλίες και στη Γιουγκοσλαβία, στη Γαλλία, στη Σουηδία και αλλού και άφησαν πολύ καλές εντυπώσεις. Με τη δεξιοσύνη στην εκτέλεση των χορών και τραγουδιών έδειξαν στους λαούς αυτών των χορών ότι ο σοσιαλισμός αναπτύσσει σε υψηλό επίπεδο την κουλτούρα και τη θαυμάσια τέχνη του λαού.
Σας συγχαίρω εσάς, Δροπολίτες, για τη διαφύλαξη και την ανάπτυξη των τραγουδιών και των χορών σας, για τις όμορφες ενδυμασίες σας. Να τα φυλάσσετε αυτά γιατί είναι πολύτιμα όχι μόνο για σας, αλλά για όλη τη σοσιαλιστική Αλβανία. Διατηρήστε τη λαογραφία σας, συγκεντρώστε τη και γράψτε τη ελληνικά, μάλιστα να μεταφραστεί και αλβανικά. Έχουμε μειονοτικούς που μπορεί να βοηθήσουν πολύ σ' αυτή την κατεύθυνση, όπως ο Πάνος Τσούκας, τα γραπτά του οποίου μου αρέσουν πολύ, αλλά είναι και άλλοι που μπορούν να γράψουν. Τέτοιοι είναι προπαντός πολλοί από τους δασκάλους της μειονότητας, τους οποίους παρακαλώ να συγκεντρώσουν τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τα παραμύθια του λαού της Δρόπολης, να τα γράψουν, γιατί αυτά είναι ένας θησαυρός για όλο το λαό μας. Να γράψουν αυτοί την ιστορία του ηρωικού και αγωνιστή λαού, που εργάστηκε, ενέργησε και έζησε σε αδερφωσύνη με τον αλβανικό λαό. Τις αθλιότητες και τα δεινά που τράβηξε στο παρελθόν πρέπει να τα ξέρουν και τα μικρά παιδιά μας που ζουν σήμερα ευτυχισμένα στο σοσιαλισμό. Να μη ξεχνιούνται αυτά που υποφέρα-νε οι προγονοί μας, αλλά να εκτιμηθεί το έργο τους. Όταν η νέα γενιά βλέπει τα αγαθά του σοσιαλισμού, και αν δεν της πούνε για τα περασμένα, αυτή δε μπορεί να μάθει για το πώς έζησαν, πώς πάλεψαν και πώς υπόφεραν οι προγονοί της. Γι αυτό εμείς πρέπει να λέμε στη νέα γενιά και τα καλά των προγόνων, κατά πρώτο λόγο, αλλά και τα δεινοπαθήματα αυτών των παππούδων και γιαγιάδων, των πατεράδων και των μανάδων.
Μου είπαν ότι οι έλληνες ποιητές και συγγραφείς που επισκέφτηκαν τη χώρα μας, μίλησαν τίμια όταν γύρισαν στην Ελλάδα και έχουν γράψει ειλικρινά για την πραγματικότητα στη χώρα μας. Έγραψαν ότι ήταν κακώς πληροφορημένοι για την κατάσταση της μειονότητας στην Αλβανία, και ότι για τη ζωή των μειονοτικών μας ψευδολόγησαν μόνο μερικοί κακοί άνθρωποι.
Εκείνοι είναι τίμιοι άνθρωποι, γι" αυτό είπαν την αλήθεια, αλλά υπάρχουν και μερικοί άλλοι που αν και Αλβανοί, δεν ανησυχούν για τη χώρα τους. Δε μιλώ εδώ για μερικούς που πήγαν στην ξενιτιά πριν από πολλά χρόνια, ούτε για τους μπαλλίστες τα σκυλιά που τους δώσαμε ξύλο γερό, αλλά μιλάω για ορισμένους μετανάστες που ξέχασαν τελείως την πατρίδα...
Γράψτε στα προσφιλή σας πρόσωπα για την πραγματικότητα και τα καλά που έχετε εδώ, για την όμορφη ζωή που κάνετε εδώ, για να χαρούν κι αυτοί και για να διαλυθεί κάποια ομίχλη από το μυαλό κανενός, γιατί υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να διαδώσουν ομίχλη στις γραμμές των αλβανών
μεταναστών, γι' αυτό γράψτε στους δικούς σας για την αλήθεια έτσι όπως έχει αυτή εδώ, για να ευχαριστηθούν.
Ωχ! Λυπάμαι που βραχήκατε1.
Είχα και κάτι άλλο να πω. Η επιθυμία μου είναι τη Δρόπολη και όλους αυτούς τους λόφους εδώ πάνω, στα ριζά του βουνού, να τα ιδώ αναδασωμένα με άγρια και οπωροφόρα δέντρα. Εδώ πρέπει να γίνει δάσος μονάτο.
Αγαπητοί αδερφοί και αδερφές,
Εξ ονόματος της Κεντρικής Επιτροπής σας εύχομαι και πάλι εγκάρδια όλα τα καλά. Να αγαπάτε ολόψυχα το Κόμμα, επειδή αυτό μας έβγαλε στο φως και θα μας φέρει ακόμα μεγαλύτερα καλά. Το Κόμμα είναι που μας μαθαίνει και μας εξοπλίζει για να έχουμε την Αβλανία πάντα ελεύθερη, να κάνουμε και τα βουνά όμορφα σαν τους κάμπους, να έχουμε γεμάτα τα αμπάρια, να μεγαλώνουν τα παιδιά μας γερά κι ευτυχισμένα. Όταν δουλεύεις με ιδρώτα στη σοσιαλιστική κοινωνία και δημιουργείς την αφθονία, κανένα κακό δε θα βρει την αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους. Γι' αυτή την αγάπη, γι αυτή την ενότητα, στηριζόμενοι στο μαρξισμό - λενινισμό, αγωνίζονται το Κόμμα και ο λαός.
Να ζήσει το Κόμμα!
Να ζήσει ο λαός!
Να ζήσετε εσείς, αγαπητές αδερφές και αδέρφια, πιονέρισσες και πιονέροι της Κάτω και Πάνω Δρόπολης. Μα πώς να μην ιδρώνουμε εμείς για την όμορφη ζωή αυτών εδώ των μικρών παιδιών! Αυτά είναι τα ωραιότερα λουλούδια μας.
Να ζήσουν όλοι οι πατριώτες μειονοτικοί που εργάζονται παντού σ' όλη την Αλβανία!
Να στείλουμε σ' αυτούς εγκάρδιους χαιρετισμούς από δω απ' τη Γρά-ψη.
.
1, 2, 3,4,5. Τα υπογραμμισμένα ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα τα είπε ελληνικά.
6 Πρόκειται για το ποίημα «Ο αληθής πόθος των Σκυπετάρων», γραμμένο στα ελληνικά και δημοσιευμένο αλβανικά για πρώτη φορά το 1912. Μ' αυτό το ποίημα με πολιτική και πατριωτική έμπνευση, ο αλβανός εθνικός ποιητής, Ναΐμ Φράσερι, εκφράζει τα πραγματικά αισθήματα της ειλικρινούς φιλίας που ο αλβανικός λαός έτρεφε προς τους γειτονικούς λαούς και προσπαθεί να ζωντανέψει σ' αυτούς το πνεύμα της συνεννόησης και της φιλίας ανάμεσα τους. Στο ποίημα αυτό, μεταξύ άλλων, γράφει: «Θέλωμεν να διαγώμεν μεθ' όλων των γειτόνων, Με Σλαύους και με ' Ελληνας εν πλήρει ομονοίαν. Εν πλήρει αδελφότητι, εν τάξει κι εν ειρήνη, Αλλ' έκαστος να σέβη-ται το δίκαιον "του άλλου».
7. Ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα τα είπε ελληνικά.
8. Περιοχή στη Νότια Αλβανία.
9. Η μεγάλη παλλαϊκή συγκέντρωση έγινε σε ανοιχτό χώρο και έβρεχε ασταμάτητα

ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ
22 ΜΑΡΤΗ 1978
Από το λόγο στη συνάντηση με στελέχη των γεωργικών συνεταιρισμών των Βρυσερών και της Γράψης'.
Ο πατριωτισμός του λαού της περιοχής της Δρόπολης είναι μεγάλος, είναι σοσιαλιστικός πατριωτισμός. Σωστά τα είπε ένας σύντροφος στη συγκέντρωση στελεχών που έγινε προ ολίγων ημερών» στο Αργυρόκαστρο, στην οποία ήμουν κι εγώ, ότι ο σωβινισμός στις" σχέσεις μεταξύ του πληθυσμού της μειονότητας και του αλβανικού πληθυσμού, έχει εξαλειφθεί από καιρό. Επιδοκίμασα την κρίση του αυτή και είπα ότι σε μας ποτέ δε θα υπάρξει ούτε ελληνικός σωβινισμός, ούτε αλβανικός σωβινισμός. Δεν υπάρχει λόγος η Δρό-πολη να είναι διαφορετικά από το Αργυρόκαστρο, την Αυλώνα, τη Σκόντρα. Έφυγαν εκείνοι οι καιροί που ο ίδιος ο αλβανικός λαός καταπιεζόταν από το φεουδαρχισμό, από το σατράπη Αχμέτ Ζώγου, από τους μπέηδες και τους αγάδες, που καταπίεζαν και το μειονοτικό πληθυσμό.
Τα θερμά λόγια εκείνων που μίλησαν σ' αυτή τη συνάντηση εκφράζουν κάλλιστα τα αισθήματα του ηρωικού λαού της μειονότητας, η καρδιά του οποίου πάλλει στον ίδιο ρυθμό που πάλλει και η καρδιά όλου του λαού μας. Αλβανοί και μειονοτικοί είμαστε ένα και αχώριστοι. Τα δικαιώματα που η μειονότητα απολαμβάνει στη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας, βάνω το χέρι στη φωτιά και εκφράζω τη σιγουριά ότι δεν τα απολαμβάνει καμιά άλλη μειονότητα σε οποιοδήποτε άλλο κράτος του κόσμου. Στον κόσμο δεν υπάρχουν πια άλλες χώρες πραγματικά σοσιαλιστικές, που να εφαρμόζουν μια λενινιστική πολιτική προς τις εθνικές μειονότητες. Για δημαγωγία τα αστικά και ρεβιζιονιστικά συντάγματα διακηρύσσουν την ισότητα των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων, αλλά η αλήθεια είναι ότι
πραγματική ισότητα δεν υπάρχει. Μόνο στην Αλβανία, όπου εφαρμόζεται με συνέπεια ο μαρξισμός - λενινισμός, είναι απόλυτα εξασφαλισμένα τα ίσα δικαιώματα της μειονότητας με το υπόλοιπο μέρος του λαού.
Εθνικές μειονότητες υπάρχουν και στη Γιουγκοσλαβία, στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία και αλλού, αλλά και τότε που οι χώρες αυτές θεωρούνταν σοσιαλιστικές, τα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων ήταν διακηρυγμένα μόνο τυπικά, στο χαρτί. Στη Σοβιετική Ένωση, όπου οι ρεβιζιονιστές κατάστρεψαν το σοσιαλιστικό καθεστώς, λένε ότι οικοδομούν δήθεν τον κομμουνισμό. Μα τι κομμουνισμός είναι αυτός, όταν αναντίρρητα στοιχεία μαρτυρούν ότι οι χρουστσιοφικοί έστρεψαν προς τα πίσω τη Σοβιετική Ένωση, τη μετατρέψανε σε φυλακή λαών και αποκατάστησαν εκεί τον καπιταλισμό. Εμείς ποτέ δε θα πάμε προς τα πίσω, θα δυναμώσουμε καλά το σοσιαλισμό στη χώρα μας. Και ο σοσιαλισμός δυναμώνει, οι μάζες αναπτύσσονται πολιτικά, ιδεολογικά, ηθικά, όταν συνεχίζεται η πορεία της ανόδου και της διάδοσης της κουλτούρας, της ολόπλευρης ανάπτυξης της οικονομίας, της αδιάκοπης ανόδου της ευημερίας από το ένα στάδιο στο άλλο κλπ., κλπ. Μετέπειτα, σε μια πιο προχωρημένη φάση, η κοινωνία μας θα περάσει στον κομμουνισμό. Το φθάσιμο στον κομμουνισμό εξαρτάται από μας, αλλά εξαρτάται και από τις εξωτερικές συνθήκες, από τις διεθνείς περιστάσεις, από την επαναστατική κατάσταση των άλλων λαών.
Δε σας μιλάω διεξοδικά για τη Γιουγκοσλαβία, όπου ο Αλβανοί που ζουν στα εδάφη τους έχουν γεννηθεί και έχουν σκοτωθεί απηνώς. Εκεί, ακόμα και σήμερα στις μέρες μας βρέθηκαν «δημοκρατικά» μέσα και μέθοδοι για να σιχτιρίσουν τους Κοσοβάρους, να τους σκορπίσουν σ' όλες τις άκρες της Γιουγκοσλαβίας και να τους διώξουν στην Τουρκία και αλλού, μακριά από τα εδάφη τους. Οι Κοσοβάροι έχουν μεταναστεύσει σε όλη την Ευρώπη. Σε τέτοιες περιστάσεις άδικα είναι να μιλάς για ισότητα στα δικαιώματα που αυτοί έχουν δήθεν με τις άλλες εθνότητες.
Στην Αλβανία βρίσκει πλέρια εφαρμογή ο προλεταριακός διεθνισμός και εφαρμόζονται απόλυτα τα δικαιώματα της μειονότητας. Με βάση το Σύ-νταγμα της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας, στις εθνικές μειονότητες εξασφαλίζεται η ανάπτυξη της κουλτούρας και των λαϊκών παραδόσεων, η χρησιμοποίηση της γλώσσας τους και η διδασκαλία της στο σχολείο, η ίση ανάπτυξη σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής. Κάθε ενέργεια που παραβιάζει τα δικαιώματα της μειονότητας τιμωρείται με νόμο.
Στη Δρόπολη, από τον γραμματέα της κομματικής οργάνωσης, τα μέλη του κομματικού γραφείου, τον πρόεδρο του συνεταιρισμού, τον πρόεδρο και τα μέλη του λαϊκού συμβουλίου και ως τους γιατρούς, μαμές και δασκάλους, είναι μειονοτικοί. Προχθές διάβαζα στον Τύπο ότι στη Γιουγκοσλαβία θα γίνει η σύσκεψη της Επιτροπής της Αυτόνομης Περιοχής της Κοσόβας, όπου θα εκλεγούν τα διευθυντικά όργανα και οι αντιπρόσωποι για τη 12η Συν-διάσκεψη της Ένωσης Κομμουνιστών της Κοσόβας. Την έκθεση στη σύσκεψη του Προεδρείου της Επιτροπής για την Περιοχή της Κοσόβας, που
«προέδρευε» κάποιος Αλβανός, την έδωσε ο Πετάρ Γιακσίτς, ερχόμενος από τη Σερβία, ενώ την έκθεση για τροποποιήσεις στο καταστατικό και για τα στελέχη την έδωσε ο Βογισλάβ Πόποβιτς, από τη Σερβία κι αυτός. Αυτό πάει να πεί: Εσύ, Αλβανέ, κάτσε αυτού στ' αβγά σου και μην κρίνεις!...
Είχα ένα θείο, που τον έλεγαν Υσέν Χότζα και ήταν δήμαρχος στο Αργυρόκαστρο. Όταν ήρθαν τα ελληνικά στρατεύματα1 εγώ ήμουν μικρός, αλλά θυμάμαι που ερχόταν στο θείο ο Γιαννάκη Σκράπη και πολλοί άλλοι και του έλεγαν: μουλά Υσέν, κρατήσου σαν δήμαρχος, μη φοβάσαι, έχεις εμάς και δε θα αφήσουμε να πάθεις τίποτα το κακό. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε Κόμμα και οι άνθρωποι ήταν χωρισμένοι σε χριστιανούς και μουσουλμάνους, αλλά τα αισθήματα των ελλήνων μειονοτικών, των χριστιανών και μουσουλμάνων ήταν τόσο παστρικά και τόσο καλοπροαίρετα, που δεν έσπασε η ενότητα της μειονότητας με το λαό του Αργυροκάστρου. Τίποτα το κακό δε συνέβηκε και δεν υπήρξαν μειονοτικοί να πούνε: Στάσου, ορέ, γιατί μας ήρθε ο αδερφός μας από τα σύνορα. Τι δείχνει αυτό; Δείχνει ότι τα καθαρά αισθήματα των καλών ανθρώπων του λαού δεν αλλάζουν ούτε σε καλούς και ούτε σε κακούς καιρούς, αυτοί νιώθουν την προσέγγιση, γιατί όποιος έχει καλή καρδιά δε θέλει το κακό του άλλου. Αντίθετα, όποιος είναι κακός, θέλει το κακό του άλλου, γιατί θέλει να επικρατεί πάνω σ' αυτόν.
Κάθε λαός δε θέλει να δυναστεύει άλλον λαό, ούτε θέλει να δυναστεύεται, αλλά έχει επιθυμία να ζει σε φιλία με τους άλλους.
Τα βάσανα και τα δεινά μάς έκαμαν να βγάλουμε διδάγματα και να είμαστε πάντα έτοιμοι για την άμυνα μας. Πρέπει να ξέρουμε να οργανώσουμε την άμυνα και την οικονομία μας συνάμα. Την άμυνα και την οικονομία να τα κατανοούμε και τα δυο πολιτικά και ιδεολογικά. Στα συμφέροντα, στους πόθους και στα αισθήματα της μειονότητας δεν υπάρχει σε μας ούτε στο ελάχιστο καμιά διαφορά με αυτά του όλου αλβανικού λαού. Αυτή τη μεγάλη πραγματικότητα που δημιουργήσαμε, θα συνεχίσουμε να την προασπίζουμε από κοινού Αλβανοί και μειονοτικοί.
Το δυνάμωμα οικονομικά και πολιτικά της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας, το κράτημα, από μέρους της, ψηλά της σημαίας του μαρξισμού - λενινισμού, έχουν ανεβάσει το κύρος μας στον κόσμο. Δε γινόμαστε αλαζόνες από τις επιτυχίες που είχαμε, αλλά με την ενθάρρυνση απ' αυτές τις επιτυχίες, είναι χρέος μας, με όσες δυνατότητες έχουμε, να βοηθήσουμε και τους φίλους μας, και τους επαναστατικούς λαούς. Είναι ακριβώς η αντίληψη της σωστής πολιτικής του Κόμματος, η πολιτική και ιδεολογική αντίληψη της καινούργιας πιο προχωρημένης μορφής της κολλεχτι-βοποίησης της γεωργίας, όπως είναι ο Συνεταιρισμός Ανώτερου Τύπου της Γράψης, που έφεραν αυτές τις επιτυχίες που είχατε και εσείς εδώ.
Ο αλβανικός λαός έκανε μεγάλες θυσίες για τη λευτεριά του ελληνικούλαού στον καιρό του πολέμου. Εσείς ξέρετε ότι η πατρίδα μας, υπερασπίζοντας τους έλληνες παρτιζάνους και γινόμενη μετόπισθεν τους, διέτρεξε κίνδυνο από τις δυνάμεις του Εγγλέζου Σκόμπυ, παρ' όλα αυτά δέχτηκε να κάνει θυσίες υπέρ του ελληνικού λαού.
Εμείς ποτέ δε θέλαμε το κακό της Ελλάδας, γι" αυτό το λόγο έχουμε πει και στους κυβερνήτες της ότι κακό δε θα τους έρθει από μας. Εγώ και όλοι οι σύντροφοι έχουμε πεποίθηση ότι και ο ελληνικός λαός ποτέ δεν θέλει το κακό μας, γιατί είναι λαός φιλελεύθερος όπως ο δικός μας λαός.
Με τους κυβερνήτες της Αθήνας έχουμε ανταλλάξει ανοιχτά τις γνώμες μας, εκείνοι αναγνωρίζουν τις θέσεις μας και ξέρουν από ποια ιδεολογία καθοδηγούμαστε εμείς. Τις θέσεις μας στο χώρο της εξωτερικής πολιτικής αυτοί τις επιδοκιμάζουν. Εμείς φρονούμε ότι δεν υπάρχει λόγος να αναμιγνύονται στις υποθέσεις της Κύπρου ούτε οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ούτε η Σοβιετική Ένωση. Αυτές οι δύο μεγάλες δυνάμεις πρέπει να αφήσουν τον ελληνικό λαό και τον τουρκικό λαό αυτού του νησιού να τα βρούνε μόνοι τους ο ένας με τον άλλο. Αυτή τη σωστή άποψη μας την επιδοκιμάζουν η ελληνική, η κυπριακή και η τουρκική κυβέρνηση. Ποιοι ήταν αυτοί που μπερδέψανε τις κοινότητες, ελληνική και τουρκική, στο νησί της Κύπρου; Οι ιμπεριαλιστές τις μπερδέψανε. Και τώρα οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές και οι σοβιετικοί σοσιαλιμπεριαλιστές για τα συμφέροντα τους, ασκούν πιέσεις επί της Ελλάδας και επιδιώκουν να τη βάλουν σε έριδες με την Τουρκία, διότι ο καθένας ζητάει να επικρατήσει στη Μεσόγειο.
Οι υπερδυνάμεις προσπαθούν να εξασφαλίσουν η καθεμιά ξέχωρα για τον εαυτό τους τη Μεσόγειο, χωρίς καν να σκέφτονται για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού και των άλλων λαών αυτής της λεκάνης. Όταν αυτές βλέπουν ότι η ελληνική κυβέρνηση αντιστέκεται στις σκευωρίες τους, για να ασκήσουν πίεση, γυρίζουν φύλλο προς την τουρκική κυβέρνηση ή αντίστροφα. Γνωρίζοντας αυτή τη βρώμικη ενέργεια αυτών των δύο υπερδυνάμεων, εμείς λέμε ότι αυτές είναι οι κυριότεροι εχθροί των λαών, γι' αυτό οι λαοί πρέπει ν' ανοίξουν τα μάτια τους...
Τελειώνοντας το λόγο μου εκφράζω τη βεβαιότητα ότι εσείς θα εκπληρώσετε με επιτυχία όλα τα πατριωτικά, οικονομικά, οργανωτικά καθήκοντα που σας ανάθεσε το Κόμμα. Σας υπόσχομαι ότι σαν γυρίσω στα Τίρανα θα μιλήσω στους συντρόφους του Πολιτικού Γραφείου και της Κεντρικής Επιτροπής για όλα αυτά που είδα στο Αργυρόκαστρο και σ' αυτόν εδώ το Συνε-ταιρισμό Ανώτερου Τύπου.
Σας λέγω ειλικρινά, ότι οι εντυπώσεις μου για σας είναι πολύ καλές. Από καιρό είχα μια ιδιαίτερη αγάπη για τους μειονοτικούς, αλλά αυτά που είδα και έζησα σήμερα που κανένας δεν κουνήθηκε από τη θέση, όσο κι αν έβρεχε συνεχώς, δε θα τα ξεχάσω ποτέ.
Καλή δουλειά και επιτυχίες!
Καλή αντάμωση, αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες!
1. Ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα είχε αυτή τη συνάντηση μετά τη μεγάλη συγκέντρωση του λαού της περιοχής της Δρόπολης.
2.Το 1912 - 1916 τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβαν τις νότιες περιοχές της Αλβανίας.

ΑΥΛΩΝΑ, ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΠΡΙΛΗ 1978
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΑΠΑΝΤΑΕΙ ΣΤΟ ΛΟΓΟ ΜΟΥ ΣΤΗ ΓΡΑΨΗ
Χθες έμαθα πως στις 28 Μάρτη το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, δημοσίευσε μια ανακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης με τίτλο: «Η δήλωση του Ενβέρ Χότζα έγινε δεχτή με ιδιαίτερη ικανοποίηση», σχετικά με το λόγο που εκφώνησα στους Δροπολίτες στη Γράψη στις 22 Μάρτη.
Η ανακοίνωση υπογραμμίζει ότι η ελληνική κυβέρνηση δέχτηκε με ιδιαίτερη ικανοποίηση τη δήλωση μου για την ανάπτυξη της φιλίας και της συνεργασίας με το λαό της Ελλάδας, καθώς και για τις θερμές συμβουλές προς την ελληνική μειονότητα που ζει στο αλβανικό έδαφος για τη διαφύλαξη της γλώσσας, των παραδόσεων και του φολκλόρ. Η ανακοίνωση λέει ότι αυτή η δήλωση ανταποκρίνεται στη σταθερή πολιτική της Ελλάδας για την ανάπτυξη των σχέσεων φιλίας και καλής γειτονίας με την Αλβανία.
Η εκτίμηση της ελληνικής κυβέρνησης, που μετέδωσε το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων είναι μια άλλη απόδειξη που δείχνει πως η ορθή μαρξιστική - λενινιστική στάση μας προς τους αδελφούς έλληνες μειονοτικούς που, πλάι - πλάι με τα αδέλφια τους Αλβανούς, αγωνίζονται για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και της νέας τους ζωής, καθώς και η βαθιά και ανοιχτή πολιτική μας αρχών προς τους γείτονες, έχουν απήχηση και βρίσκουν υποστήριξη όχι μόνον στους λαούς και στις προοδευτικές δυνάμεις, μα και σε κείνες τις κυβερνήσεις και κυβερνητικούς παράγοντες που επιθυμούν την καλή γειτονία και εμμένουν στην αρχή της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις του άλλου.

ΤΕΤΑΡΤΗ 8 ΝΟΕΜΒΡΗ 1978
Ο ΑΛΒΑΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ ΦΙΛΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ
Συναντήθηκα με τους εκλογείς της εκλογικής περιφέρειας Αριθ. 209 των Τιράνων. Στους παρευρισκόμενους μίλησα με την ευκαιρία αυτή για τα μεγάλα βήματα που έκανε η χώρα μας σ' όλα τα πεδία της ζωής και για τις λαμπρές προοπτικές που ανοίγουν στον αλβανικό λαό στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Στάθηκα και σε μερικά ζητήματα της διεθνούς κατάστασης καθώς και στις σχέσεις της χώρας μας με τις γειτονικές χώρες.
Σχετικά με τις σχέσεις της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας και του αλβανικού λαού με την Ελλάδα και τον ελληνικό λαό, ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα στην ομιλία Του λέει:
Με την Ελλάδα έχουμε φιλικές σχέσεις. Με τον ελληνικό λαό πάντα επιθυμούσαμε και επιθυμούμε να ζούμε σε καλή γειτονία. Η σημερινή ελληνική κυβέρνηση απάντησε στην επιθυμία μας ώστε στα σύνορα-των δύο χωρών να υπάρχει ησυχία. Αυτή η ρεαλιστική στάση τους είναι καλή. Αναπτύσσονται ικανοποιητικά οι σχέσεις στο πεδίο του εμπορίου και της κουλτούρας. Εμείς είμαστε πρόθυμοι να βαδίσουμε σ' αυτόν το δρόμο, που είναι για το καλό των δύο λαών μας και επιθυμούμε να είμαστε πάντα ειλικρινείς φίλοι μεταξύ μας. Ο αλβανικός λαός διαπιστώνει ότι και ο ελληνικός λαός είναι υπέρ αυτής της φιλίας.

Συνέχεια...